موقعيت جغرافيايى : شهر ايرانشهر - خيابان فردوسى - كوچه جنب ساختمان قبلي اداره مخابرات       

قدمت: دوره معاصر

    مشخصات معمارى: آرامگاه فوق در سمت جنوبى حياط نزديك به ديوار قرار دارد و حصارى از آجر و سيمان به تازگى به دور آن كشيده شده است. بناى اصلى از خشت خام و گل ساخته شده و ارتفاع گنبد از سقف بنا حدود 2/5 متر است كه بوسيله گچ اندود شده و با رنگ سبز ملون شده است. بنا داراى دو درب ورودى يكى در مشرق و ديگرى در شمال، و يك پنجره در سمت جنوب مى‏باشد. در سالهاى اخير با مصالح جديد (آجر،سيمان،گچ و تيرآهن) يك اطاق در جانب غربى آرامگاه ساخته شده و به بناى اصلى متصل مى‏باشد. بر روى قبر نرده‏اى قرار داده شده است.

  تاريخچه صاحب آرامگاه: در ابتداي كوچه جنب اداره مخابرات سابق شهرستان ايرانشهرواقع درخيابان فردوسي تابلويى سبز رنگ توجه هر عابرى را به سوى سيدمهدى مى‏خواند صاحب آرامگاه فردى بنام سيدمحى‏الدين است كه از مردم افغانستان بوده و در زمان بهرام‏ خان حاكم بلوچستان به سال 1288 ه . ق به ايرانشهر مى‏آيد و چون درويشى بوده مورد محبت ايشان قرار مى‏گيرد و در يتيم خانه قلعه اسكان داده مى‏شود و در سال 1294 هجرى دار فانى را وداع مى‏گويد و طبق وصيت‏ اش در محل فوق دفن مى‏شود و چند سال بعد توسط بهمن‏ خان باركزايى بنايى به سبك محلى بر روى آن ساخته مى‏شود. اما امروزه اين بنا به نام سيدمهدى معروف شده و اداره امور اوقاف شهرستان ايرانشهر برآن نظارت دارد.

 ضمناً در صحن آرامگاه سيدمهدى سه قبر ديگر به شرح زير ديده مى‏شود كه در كنار يكديگر در سمت شمالغربى بناى اصلى قرار دارند:

 1- آرامگاه بهرام ‏خان باركزايى ابن‏ رستم‏ خان عموى دوست محمدخان (وفات 1299 هجرى قمرى)

فهرست آثار ملي استان سيستان وبلوچستان

موقعيت جغرافيايي

شهرستان كنارك با مساحتي بالغ بر 11567 كيلومتر و به مركزيت شهر كنارك مي باشد . كل جمعيت ان 67582 نفر است كه از اين تعداد 42139 نفر در روستا و 25443 نفر در شهر زندگي مي كنند . در مورد وجه تسميه اين شهر انچه كه بر سر زبان ها باقي مانده اين است كه در اين مكان درختان كنار زيادي يافت مي شده كه به همين علت اين شهر كوچك بندري به كنارك معروف گشت .

محيط طبيعي

شهرستان كنارك داراي يك شهر كنارك دو بخش كنارك و زر آباد ، چهار دهستان زرآباد شرقي و زرآباد غربي ، كهير ، جهليان ميباشد . اين شهرستان از شمال به شهرستان نيكشهر ، از جنوب به درياي عمان ، از شرق به شهرستان چابهار از غرب به استان هرمزگان منتهي مي گردد .  كنارك رشد خود را مديون موقعيت مناسب صيد و صيادي و نيز موقعيت تجاري بخصوص با كشور هاي پاكستان و حوزه خليج فارس است . وجود دو كارگاه قايق سازي در شهر مكمل فعاليت هاي صيادي و تجاري بوده و توان پذيرش جمعيت كنارك را در سطحي نسبتا بالا نگه داشته است . بعد از انقلاب اسلامي اجراي طرح هاي زير بنايي و توسعه بنادر و احداث اسكله هاي جديد به ان رونق بيشتري بخشيده است .

آب و هوا

كنارك داراي آب وهواي گرم و مرطوب است . هواي ان در اوج گرماي تابستان به علت وزش باد هاي موسمي "مونسون " معتدل مي باشد . اين منطقه گرمترين نقطه كشور در زمستان مي باشد .داشتن چنين اقليمي باعث شده است كه محصولات كشاورزي فراواني هم چون چيكو ، پاپايا ، موز ،كنار ، انبه ، زيتون محلي ، بادام و هندوانه در ان كشت شود .

مهمترين دشت هاي شهرستان كنارك عبارتند از :

1_ دشت سرگان با 84 هزار هكتار

2_ دشت كهير با 84 هزتر هكتار

3_ دشت لاش و زرآباد با 134 هزار هكتار

رود خانه ها

رودخانه كهير

حوزه آبريز رود خانه كهير در قسمت غرب حوزه كاجو و شرق حوزه رايج واقع شده است . سر شاخه هاي رود خانه هاي اين حوزه از ارتفاعات شمالي حوزه يعني كوه هاي مكران سرچشمه گرفته و رودخانه اصلي اين حوزه از جهت شمال به جنوب جريان دارد . اين رودخانه در مسير خود از محل آبادي تنگ سرحد و تحت ملك و شهرستان نيكشهر نهايتا ابادي كهير عبور نموده و به درياي عمان ميريزد .

رودخانه رايج كارياني

سرشاخه رودخانه رايج از ارتفاعات شمالي رشته كوه مكران سر چشمه گرفته كه پس از عبور از ارتفاعات مختلف والحاق تعدادي آبراهه هاي مختلف نهايتا از دشت زرآباد به درياي عمان ميريزد .

پوشش گياهي

از مهمترين گونه هاي جنگلي اين بخش ميتوان كهور ، كلير ، گور گياه ، كلپوره ، آويشن و ... نام برد .

كلير: مهمترين محل رويش اين گياه سواحل جنوب استان بيشتر در ارتفاعات صفر تا 1000 متري است .

كلپوره : اين گياه در مناطق كوهستاني از ارتفاع 1100 تا 1900 متري و روي خاك هاي شني ويا در بين درز و شكاف سنگ ها رويش دارد . اين گياه براي امراض داخلي و گوارشي مفيد است .

گور گياه : نام محل اين گياه  ندگ (  nadag  ) ميباشد و بيشتر در آبراهه ها ي مناطق دشتي استان رشد و نمو دارد .

آويشن : نام محل اين گياه ازگند و در نقاط كوهستاني از ارتفاع 700 تا 2000 متري روي خاك هاي كم عمق و سبك مي رويد و براي رفع كهير يا خارش ناشي از حساسيت مفيد بوده و همچنين دارويي ضد سرفه است .

جاذبه هاي طبيعي

گلفشان

در شمال غرب چابهار  و در 20 كيلو متري روستاي كهير در زميني مسطح ، سه تپه كوچك گل فشان به ارتفاع 50 متر وجود دارد . چشمه گل فشان كنارك قسمت مركزي ناحيه كرانه بلچستان بوده و به ناپگ موسوم است . اين اثر طي يكي از عوامل مهم مرفولوژيكي  بوجود آمده و بيانگر فعاليت هاي تكنونيكي منطقه است . گل خروجي از اين تپه به رنگ خاكستري فشرده و سرد بوده و بخار همراه ندارد و هنگام خروج گل از تركيدن حباب صدايي شنيده مي شود گل خروجي از دهانه گلفشان بروي شيب ايجاد شده و از گل هاي قديمي مي لغزد كه منظره اي زيبا و ديدني را بوجود آورده است .

چشمه شور عين

واقع در روستاي شمه سر دهستان كهير است . چشمه اي طبيعي با آبي زلال و خنك كه بصورت جوي جاري ميباشد .

چشمه گواتر

واقع در روستاي شمه سر دهستان كهير چشمه اي طبيعي با آبي زلال و خنك كه بصورت قطره اي از سينه كوه مي چكد . از ديگر غار ها و چشمه هاي طبيعي به موارد زير مي توان اشاره نمود :

1_ غار طبيعي كل بي بانك واقع در روستاي حيدر آباد دهستان كهير

2_ ترومپك چشمه اي واقع در روستاي شمه سر ، پايين كوه ترومپك دهستان جهليان

3_ غار گواتگل واقع در روستاي شمه سر دهستان جهليان

دريا : امواج زيباي دريا نظر هر بيننده اي را به خود جلب مي كند . ارتفاع اين امواج گاهي به 10الي 15 متر مي رسد . در فصل بهار كه باد هاي موسمي از شبه قاره هند به اين منطقه مي وزد اين امواج ، چشم انداز زيباي را براي ساحل ايجاد مي كند .

بندر ماهي گيري پزم تياب

 اين بندر ماهي گيري داراي حدود 50 قايق و 6 لنج ماهي گيري بزرگ تا كوچك است . ساحل اين بندر به شكل پلاژ و. ماسه اي مي باشد كه از نظر گردشگري داراي اهميت خاصي است .

 دماغه پزم :   اين دماغه اسكله كنارك به طول 12 الي 13 كيلو متر ميباشد . وجود يك خشكي طولاني بصورت طبيعي در وسط دريا چشم انداز بسيار زيبايي را ايجاد نموده است . اين دماغه شبه وال يا نهنگ است .

جاذبه هاي تاريخي و مذهبي

خانه قدمي آريان خان :

تنها اثر ثبت شده در شهرستان كنارك مي باشد . اين اثر در حدود 120 سال پيش جزو اولين بناهاي خشت وگلي به حساب مي ايد و متعلق به آقاي چهار شنبه آريان از بزرگان كنارك بوده است .

اثر مذكور با زير بناي حدود 207 متر مربع در بافت قديمي شهر كنارك ساخته شده است

اين ساختمان حدود 3/5 متر ارتفاع دارد ومصالح ان بيشتر خشت و گل مي باشد  ستون هاي زيبا و پنجره هاي چوبي قديمي از عوامل تزئيني اين بنا مي باشد .

زيارت حاج حسين : اين بنا بصورت گنبدي شكل و بروي تپه بنا شده است اين زيارت گاه نزديك زيارت شيخ فرج ساخته شده است و مربوط به 60 تا 70 سال پيش است .

صنايع دستي : شامل سوزن دوزي ، حصير بافي ، صدف ، طلا سازي ، لنج سازي و تور بافي مي باشد .

سوزن دوزي يا بلوچي وزي

نوعي گلدوزي است با سوزن ودست روي پارچه لباس زن بلوچ جامه خويش را سر دست ها تا روي شانه ، دور يقه ، مچ پا ودامن پيراهن سوزن دوزي ميكند  . نقوش عمدتا به صورت اشكال هندسي و معمولا رنگهاي روشن و گرم مانند نارنجي و قرمز به عنوان رنگ هاي اصلي و رنگ هاي ديگر مثل سبز ، سفيد ، سياه و قهوه اي به عنوان رنگ هاي فرعي انتخاب مي شود .

صدف : از صدف هاي دريا براي ساخت مجسمه هاي كوچك و تزئين در قاب و ائينه لستفاده مي شود .

طلا سازي : در برگيرنده نقش و طرح هاي بومي و ريزه كاري هاي فراوان است و تا حدودي تحت تاثير شبه قاره هند مي باشد .

فرهنگ عامه

ساكنان كنارك بلوچ واز نژاد آريايي هستند . زبان غالب مردم بلوچي و به گويش مكراني سخن مي گويند .

پوشاك

لباس  زنان و دختران

در چند  تكه برجسته شامل بالا تنه (زي يا زيگ يا جيگ ) قسمت روي شكم تا انتهاي دامن ( گفتان ، گوپتان ، يا جيب ) ، سر آستين (آستونك ) سر پاچه شلوار ( شلوار دپ ) است و نيز خود تكه يا سريك كه كمي بزرگ تر از چار قد است مي بندند

لباس مردان

تشكيل شده از پيراهن بلندي كه تا سر زانو ها و گاهي پايين تر بوده و بطور متوسط شامل پنج و نيم متر پارچه است كه ان را جامگ مي گويند شلوار تشكيل شده از سه متر و نيم تا چهار متر پارچه و به جاي كمربند نخي بنام هنجك يا سرن بند استفاده مي شود . بعضي از مردان شال بر سر مي پيچند كه ان را لنگته يا منديل يا پاگ مي نامند .

خوراك

 1_ بتو ماش : نوعي غذاي محلي كه از تركيب برنج و ماش مي باشد . براي تهيه ابتدا ماش را سرخ كرده و با آسياب دستي آسياب كرده و ماش ، برنج وآب را مخلوط نموده و دوري مي گذارند .

2 _ شودوده : نوعي غذاي محلي است كه از سرخ كردن خرما با روغن كه گاهي به ان كنجد وبادام اضافه مي شود تهيه مي گردد .

3_ ماشينگ : نوعي سوپ ماش كه با نان خورده مي شود .

4_ كيش : مغز درخت خرماي جوان كه شيرين و سفيد رنگ است .

5_ دلگ : برنج كوبيده شده كه با آب بصورت شل تهيه مي شود .

6_ ناروش : خورشت كه اغلب با خورشت ماهي (كو گئرت ) و خورشت مرغ مصرف مي شود .

7_ برياني : مانند استابولي است . طبخ ان با مرغ و ماهي است و به همراه ادويه فراوان و تند مصرف مي كنند .

8_ انباغ : مرغ را ريش ريش كرده و به همراه شنبليله كاملا سرخ مي كنند .

9_ شيلانچ : كشك را در هاون مي كوبند و با آّ و كمي روغن داغ مي كنند .

10_ تباهگ : گوسفند را در زمستان پس از ذبح و در آوردن پوست در هواي آزاد به ريسماني مي آويزند

تا خشك شود . و به ان كمي اب انار و نمك ميزنند اين گوسفند خشك شده را در طول زمستان تكه تكه كرده و مي خورند و گاه نيز همراه ان برنج مصرف مي كنند .

 انواع نان ها

1_ حمير : مانند نان تافتون است .

2_ تي موش : نان نازكي است نازكتر از لواش كه ان را فطير هم مي گويند چون با خمير بي مايه درست مي شود .

3_ نان تنوري روغني : حلكاري

4_ نان ذرت : سوهر = ذرت قرمز

5_ نان كماچ يا ريگي

6_ نان روغني رو تابه (دك)

شهرستان سراوان 23880 كيلومتر مربع وسعت دارد مساحت اين شهرستان 2/15 درصد مساحت كل استان را تشكيل مي دهد و در موقعيت 62 و35 دقيقه عرض جغرافيايي واقع شده است . از شمال غرب به خاش ، از غرب به ايرانشهر ،از شرق و جنوب شرقي به كشور پاكستان و قسمتي از جنوب بهد شهرستان سرباز محدود مي شود . شهرستان سراوان همچنين 384 كيلومتر مرز مشترك با كشور پاكستان دارد و ارتفاع ان از سطح دريا 1165 متر مي باشد . و در منتهي اليه شرقي ترين نقطه كشور واقع است و به زادگاه خورشيد ايران شهرت دارد . به طوري كه طلوع و غروب خورشيد در سراوان با طلوع و غروب خورشيد در غربي ترين شهر كشور يك ساعت و هفده دقيقه اختلاف دارد .

تقسيمات جغرافيايي :

شهرستان سراوان بر اساس آخرين آمار در سال 1384 داراي 6 بخش : 1_ مركزي 2_ جالق  3_ بم پشت

4_ هيدوچ 5_ زابلي 6_  سيب و سوران است . تمامي مراكز بخشها به شهر تبديل شده اند و 14 دهستان و 15 دهياري و 1000 پارچه آبادي تشكيل دهنده اين شهرستان از نظر تقسيمات كشوري است .

جمعيت

جمعيت شهرستان سراوان بر اساس سر شماري در سال 1385 ، 246100نفر كه 94987 شهري و 148170 نفر روستايي مي باشند .

عوارض طبيعي و آب و هوا

آب و هواي شهرستان سراوان گرم و خشك ،بياباني ، كويري و كم باران است در زمستان هوا معتدل و متوسط بارندگي در سال 100 ميلي متر است . بسياري از روستا ها داراي خاك مرغوب و حاصل خيزي مي باشند . كوههاي بيرگ زابلي ، كوه سفيد گشت ، كوه سرخ در بم پشت ، از مرتفع ترين كوههاي اين شهرستان محسوب مي شوند . رشته كوه سياهان طولاني ترين رشته كوه در اين شهرستان مي باشد كه از نزديكي هاي تفتان شروع و تا ناهوك در محدوده پاكستان ادامه دارد . رودخانه ماشكيد نيز مهمترين رود شهرستان سراوان است كه از دامنه جنوبي شهرستان از نزديكي خاش سرچشمه مي گيرد كه پس از عبور از بخش زابلي ، جنوب سيب وسوران  و شمال بم پشت ، جنوب اسفندك و كوهك را مشروب مي كند .

قنات ها از دير باز مهمترين منبع تامين آب پس از رودخانه هاي فصلي مي باشد بطوري كه تا كنون 330 رشته قنات كه گوياي فرهنگ كهن اين ديار مي باشند و هر كدام بين 100 تا 5000 سال قدمت دارند در نقاط مختلف اين شهرستان ، به چشم مي خورد برخي از انها بيش از 20 كيلو متر طول دارند . بناي اين قنات ها از نظر فن آوري در ان زمان بهترين مهندسي را داشته اند و شيب انها طوري طراحي شده است كه آب از مادر چاه تا مظهر قنات به راحتي جريان دارد .

بادها

"گوريچ " از مهمترين باد هاي منطقه است كه در فصل زمستان از شمال به جنوب مي وزد و سرما به همراه دارد . " لوار " در فصل تابستان در اين منطقه مي وزد و داراي گرماي سوز ناكي است كه دماي هوا به 46 درجه سانتي گراد نيز ميرسد .

دين و زبان

 مردم شهرستان سراوان دين اسلام را دارا هستند و اكثريت داراي مذهب تسنن مي باشند . زبان مردم سراوان بلوچي و در هر يك از مناطق شهرستان گويش و لهجه خاصي وجود دارد .

 پيشينه باستاني و تاريخي

آثار كشف شده و شواهد  تاريخي  ، تپه ها و محوطه هاي باستاني و سنگ نگاره هاي به جا مانده از دوران گذشته ، قبرستان هاي تاريخي حكايت از سكونت هاي انساني در هزاره هاي پيش از تاريخ در منطقه را دارد

بطوري كه اين آثار متعدد تاريخي و باستاني ، شهرستان سراوان را به گهواره تاريخ تمدن مبدل ساخته است . تا كنون بيش از 420 اثر فرهنگي ، باستاني و تاريخي در اين شهرستان مربوط به دوران هاي پيش از تاريخ ، تاريخي و اسلامي شناسا يي شده است كه اين آثار سراوان را به يك موزه از تكامل انسان در عصر شكار ، شباني و كشاورزي مبدل نموده است بدون شك در عصر پيش از تاريخ فرهنگ هاي متعددي در منطقه در حاشيه رود خانه بزرگ اين شهرستان وجود داشته است  كه بقاياي انها به صورت محوطه ها و تپه ها شناسايي گرديده است . علاوه بر دوران پيش از تاريخ در شهرستان سراوان آثار فراواني نيز از دوره هاي تاريخي ( خصوصا سلسله هاي اشكاني و ساسا ني ) شناسايي شده اند كه از مهمترين انها مي توان به تپه هاي مير علي جالق ، تپه هوشك ، تپه كلانك بخشان ، تپه مهرگان و .... اشاره نمود . از مهمترين آثار دوره اسلامي در شهرستان سراوان نيز مي توان به يكي از كهن ترين مساجد استان در روستاي دزك و همچنين مجموعه اي از مقابر ، مساجد و مناره ها و گورستان ها و قلاع و استحكامات نظامي و تدافعي و مسكوني دوره اسلا مي  اشاره نمود كه نشانگر تداوم استقرار و سكونت در اين منطقه از هزاره هاي پيش از تاريخ تا عصر حاضر مي باشد .

وجه تسميه

شستون مركز شهرستان سراوان است و هم اكنون شهر سراوان ناميده مي شود ، در گذشته به ان سر استون ، شستون و شهستان اطلاق مي شده است .

سراستون : منطقه اي كه در ان بارندگي زياد  اتفاق مي افتد .

شستون :  چشمه جوشان با توجه به رشته قنات جاري در شهر سراوان و فراواني آب .

شهستان : تمام حكام منطقه از اين ديار برخاسته اند .

( " سرا به معناي جا و مكان و "وان " به جاي مرتفع و بلند اطلاق مي شود ) بطوري كه در مكاتبات پس از سال 1307 رسما از اين منطقه به عنوان سراوان ياد  مي شود .

پيدايش يا خاستگاه دوره هاي تاريخي

نخستين و مهمترين سكونتگاههاي اوليه و آبادي هاي شهرستان سراوان در مناطقي همچون جالق ، زابلي

ناهوك ، سب ، كنت ، كوهك ، دزك در حاشيه و يا در نزديكي رود خانه هاي اين شهرستان پديد آمده است .

عوامل طبيعي همچون زلزله و يا قحط سالي موجب كوچ مردم از اين منطقه گشته است با كاوش روي تپه هاي باستاني مي توان زواياي ديگري از تاريخ كهن منطقه را شناسايي نمود و به ان دست پيدا كرد .

 مشاهير

از ان جايي كه اين منطقه از زمانهاي گذشته يكي از منطق محروم و دور افتاده بوده و در نقطه صفر مرزي

واقع شده است كمتر مورد توجه و از نظر علوم و فنون جديد بهره كافي را نبرده اما با اين حال پس از شروع به كار مدارس حكومتي عده اي از جوانان اين شهرستان از خود نبوغ نشان داده اند كه از ان جمله مي توان به دكتر رحماني اشاره نمود حميد الله مراد زهي در رشته حقوق سر آمد منطقه بود بطوري كه بعنوان عضو شوراي تدوين قانون نظام مقدس جمهوري اسلامي در مجلس خبرگان حضور داشت .

مولوي شهداد مسكانزهي نيز از مشاهير و علماي منطقه است كه از وي بيش از 20 جلد كتاب در زمينه تاليف و ترجمه علوم و معارف اسلامي به يادگار مانده است . مولوي عبد العزيز ساداتي نيز از مشاهير منطقه است كه با احياي حوزه علميه دارالعلوم زنگيان كه از ان طلاب زيادي فارغ التحصيل شدند خدمت زيادي به مردم منطقه نمود.

 جاذبه هاي تاريخي و باستاني

سنگ نگاره شير پلنگان اين اثر در فاصله 12 كيلومتري  شمال سراوان و در ادامه مسير دره كنديك و در محلي بنام دره شير و پلنگان كه از رشته كوههاي سياهان سراوان مي باشد واقع شده است . در داخل دره كنديك پس از طي مسافتي به محلي مي رسيم كه دره در ان قسمت بسيار تنگ تر و كم عرض تر مي شود عرض ان به حدود 8_10 متر و حدود 5/2 متر ارتفاعد مي رسد اين دره را به واسطه وجود  نقوش خاص دره شير پلنگان مي نامند چرا كه در اين نقش يك حيوان درنده همانند پلنگ يا شير با دمي بلند برافراشته بر روي صخره اي در ارتفاع 5 متري به همراه نقوش كم رنگ ومحو چهار انسان ديده مي شوند كه در ميان اين نقش انسان نفر دوم از سمت راست داراي وضوح بيشتري است و به نظر مي رسد اين چهار نفر در حال دويدن به دنبال هم و يا اجراي مراسمي خاص مي باشند . در سمت راست دره به طرف شمال نقش انساني ديده مي شود كه بزي را شكار كرده و گردن ان را گرفته و در حال كشيدن ان با خود است در سمت چپ دره صخره اصلي در ارتفاع حدود 14 متري ديده مي شود اين محل به علت ارتفاع زياد و عدم راه دسيابي به ان نقوش انساني و حيواني متنوع بدون نظم و انسجام و يكپارچگي در كنار هم قرار گرفته است . از جمله نقوش كهن و اوليه اين صخره مي توان به گله اي متشكل از هفت بز وحشي با شاخ هاي بلند و بدن كشيده با يك نقش انسان در كنار هم مي باشند نقوش ديگري بعدا بروي اين تصاوير نقش شده و جديد تر  مي باشند و عبارتند از نقش انسان برهنه با بدن كاملا مثلثي شكل و نقوش و پنجه هاي دست انسان و نقوش حيواني همانند نقش پلنگ با شير و يا نقش دو شمشير و .....

 سنگ نگاره دره نگاران

 در هفتاد كيلو متري شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 كيلو متري شمال غربي روستا ناهوك بخش جالق شهرستان سراوان در دره اي بنام دره نگاران مجموعه اي كم نظير از نقش و نگار بر روي صخره ها ايجاد شده است اين محل در انتها ي دشت سر دشت ناهوك دقيقا در انتهاي دشت آبرفتي سر دشت قرار گرفته داراي آب و هوايي مصفا و دره اي پر آب مي باشد . وجه تسميه اين محل بر گرفته از نگار گري ها اصيل و تحسين بر انگيزي است كه نگار گران دوران گذشته از خود بر سينه صخره ها به يادگار گذاشته اند

به نظر مي رسد مهاجراني در اولين هزاره هاي پيش از ميلاد به اين سر زمين واردشده و با بوميان ان بر سر تصاحب محل به جنگ و ستيز پرداخته و عاقبت بر آنان پيروز شده اند .

مهاجمان غالبا سوار بر اسب با شمشير با تير و كمان و كمند و در حال جنگ و شكار با مردمان پياده بومي مي باشند عمده ترين نقوش دره نگاران عبارتند از نقوش انساني و نقوش حيواني .

1_ نقوش انساني به دو صورت برهنه و ديگري ملبس مي باشند

2_ نقوش حيواني ، حيواناتي همچون اسب ، خر وحشي ( گورخر نژاد ايراني بدون خط ) قوچ ، بز ، مار ، گاو كوهاندار ، شتر دو كوهانه ، سگ ، گرگ ، رو باه ، شغال ، يوز پلنگ و .... مي باشند كه تمامي سطوح صخره هاي اين دره را آذين بسته اند .

موزه زنده سفال كلپورگان

موقعيت ساختماني كارگاه قديمي سفال كلپورگان:

بناي اين كار گاه هنري به يادگار مانده از هنر سفال گري هزاره هاي قبل از ميلاد منطقه است در روستايي به همين نام در فاصله 25 كيلو متري جنوب شرق شهر سراوان و در فاصله 100 متري قسمت جنوبي جاده آسفالته سراوان ، بم پشت واقع شده است .

 مسجد جامع دزك

اين مسجد در روستايي به همين نام در سه كيلومتري شرق سراوان واقع شده است و از جمله مساجد اوليه و كهن استان به شمار مي رود . مصالح اصلي و اوليه مسجد از خشت خام و ملاط گل است .

براي اولين بار در متون تاريخي از اين بنادر در قرن چهارم هجري نام برده شده تا كنون به دفعات باسازي شده است و معمار ان سعي نموده كه با استفاده از عناصر معماري ساده تزئيني بهمسجد جلوه اي خاص بدهد از جمله مي توان به تزئينات داخل شبستان تابستاني در جبهه غربي اشاره نمود . ديوار هاي داخلي و شمالي جنوبي و غربي داراي طاق نماهاي تزئيني و تزئينات دندان موشي است كه ميتوان ان را صورت اوليه مقرنس كاري به شمار آورد . از قسمت هاي اصلي مي توان به شبستان هاي غربي و شرقي ، حياط مركزي و چله خانه اشاره نمود .

 قلعه سب

 اين قلعه از سالمترين و زيبا ترين قلعه هاي دوره اسلامي بلوچستان مي باشد . اين قلعه زيبا و مستحكم در روستايي به همين نام در فاصله 45 كيلو متري جنوب غربي شهر سراوان در بخش سيب سوران اين شهرستان واقع شده است . اين بنا با مصالح عمده خشت و گل بروي صخره اي طبيعي ساخته شده است . پلان و فرم اصلي ان بصورت قاعده هرم با مقطع مستطيل مي باشد به صورتي كه هر چه به ارتفاع بنا افزوده مي شود از حجم ان كاسته مي شود اين بنا نزديك به 37 متر ارتفاع دارد و از دو قسمت اصلي تشكيل شده است يكي حصار و مجموعه سازه ها و الحاقات خارجي و داخل ان و ديگري بناي اصلي قلعه كه در مركز حياط قرار گرفته است .

قلعه كنت

در 80 كيلومتري جنوب غربي شهر سراوان در روستا ي كنت  بخش هيدوچ اين شهرستان واقع شده است .

اين مجموعه روي صخره اي طبيعي در سه طبقه ساخته شده است ورودي اين قلعه در قسمت جنوبي ان در حدود 13 متر از سطح زمين ارتفاع دارد كه به حياط جنوبي قلعه منتهي مي شود .

اطراف حياط مركزي طبقه عامه نشين مي باشد كه داراي 11 اتاق ، شامل اصطبل ، انبار ، و .... است و پله اي در شمال قسمت حاكم نشين قلعه ارتباط انرا با ساير طبقات فراهم مي كند . راهرويي در قسمت شمالي اتاق ها قسمت شرقي قلعه را به مرتبط مي سازد در ضلع غربي دو برج نگباني و همچنين دور تا دور قلعه غلامگرد جهت حفاظت قلعه و دفاع از ان است . اين قلعه به دستور حاكم محلي و توسط معماران بومي در دوره افشاريه ساخته شده است .

  تپه نمكي

 پديده اي طبيعي و كم نظير آرميده در نقطه مياني روستاي گشت واقع در شهرستان سراوان است شامل تپه اي نمكين مملو از املاح معدني است كه آرام آرام از دل آب جوشيده و بر سطح زمين روان مي گردد تپه حاصله نمك به جا مانده از اين آب است . اين مكان در گذشته مورد احترام وزيار ت مردم بوده است . در زمان زلزله از ان آب فوران ميكرده و مردم محلي معتقدند در صورتي كه پاي دزد را در ان فرو برند در ان گير مي كند و براي رهايي از ان بايد حيواني قرباني كنند .

 پوشش گياهي منطقه

 گياهان دارويي : گيشر ، كنا ، ترات ، زيروك ، برشتوك ، داز ، گلمروك ، پنير باد .

داز _ از جوشانده اين گياه براي درد سينه استفاده مي شود

گلمورك _ اين گياه خواص دارويي نظير درد كشي و سم زدايي دارد هنگامي كه حيوان گزندهاي مثل مار فردي را نيش بزند از ان براي سم زدايي استفاده مي شود .

پنير باد _ اين نوع بوته جزو پوشش گياهي اصلي منطقه گشت است كه داراي برگ هاي گوشتي و سبز رنگ مي باشد و خاصيت درماني دارد . همچنين از خاك در برابر طوفان محافظت مي كند .

 درخت گز : درختان مسن و تنومندي كه در بسياري از نقاط اين منطقه روييده است در برابر طوفان هاي شن و خشكسالي بسيار مقاوم و جلوي گرد وخاك را نيز مي گيرد .

  خوراك

خوراك هاي محلي با استفاده از مواد اوليه موجود در منطقه تهيه مي شود .

1_ شو لو و كشك از آرد ذرت آرد گندم و ادويه مخصوص تهيه مي شود .

2_ تباهه خوراكي از گوشت بوده است گوسفند را به مدت يك تا دو سال پروار و ذبح مي كنند ، گوشت انرا تكه تكه كرده و پس از اندود نمك ، زرد چوبه و پودر انار دانه معمولا در فضاي باز و يا داخل اتاق بزرگ آويخته و پس از خشك شدن در فصل زمستان از ان استفاده مي گردد .

شيريني جات ، حلوا شكري ، حلوا بري ، حلوا چنگال ، حلوا خرمه اي ، حلوا آبي

ترشي جات : حرام ( ترشي ليمو ) ترشي انبه

 سوغات شهرستان

 سوزن دوزي ، سفال كلپورگان ، خرما ، حصير بافي و سكه دوزي مي باشد

وقعيت جغرافيايي و ويژگيهاي طبيعي

شهرستان ايرانشهر در ناحيه مركزي بلوچستان با مساحتي بالغ بر 30200 كيلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دريا در فاصله 345 كيلو متري مركز استان سيستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

اين شهرستان از شمال به شهرستان هاي خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان هاي سرباز و نيكشهر و از غرب به استان كرمان و دشت جازموريان محدود است .

شامل 4 بخش ( مركزي , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهاي ايرنشهر , بزمان , گلمورتي و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقي  بمپور غربي , دامن , ابتر ,آب  رئيس , بزمان , دگان , هوديان و جلگه چاه هاشم ) مي باشد .

از مهمترين ارتفاعات اين شهرستان مي توان به رشته كوههاي بزمان با قله آتشفشاني  نيمه فعال ان اشاره نمود كه با ارتفاع 3497 متر از سطح دريا پس از كوه تفتان مرتفع ترين ناهمواري استان سيستان و بلوچستان محسوب مي گردد . كوه خضر نيزاز مهمترين قله هاي رشته كوههاي بزمان  مي باشد .

آب و هواي اين شهرستان بواسطه وجود مناطق كوهستاني و مناطق پست شديدا تحت تاثير عوارض جغرافيايي و پستي و بلندي هاي متنوع ان مي باشد ولي عموما داراي آب و هواي گرم و خشك و گاها شرجي بوده كه تحت تاثير باد هاي موسمي منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتي گراد بالاي صفر مي باشد .

 منابع آبي

 شهرستان ايرانشهر در مقايسه با ساير  شهرستان هاي استان از نظر آب هاي زير زميني و سطحي از وضعيت بهتري برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامين آب شهرستان ,رود خانه هاي فصلي و دائمي دامن و رودخانه بمپور مي باشد . كه از

ارتفاعات كارواندر  سر چشمه گرفته و پس از طي مسيري تقريبا 170 كيلومتري به ريگزار جازموريان مي ريزد.

 پيشينه تاريخي

نام اوليه و كهن ايرانشهر  پره , پهره و معرب آن فهره مي باشد كه با توجه به متون مورخان ( ايراني و غير ايراني ) باستان به اين ناحيه گدروزيا  يا بلوچستان جنوبي اطلاق مي شده است . مورخان و جغرافي نويسان اسلامي نيز از اين مكان با عنوان فهره و يا فهلفهره يا فهرج در ناحيه مكران ياد نموده اند نام كنوني ايرانشهر از قديم الايام  به عنوان يكي از كانونهاي استقرار بشر تا كنون مطرح بوده است به گونه اي كه در تمامي نقاط اين شهرستان ميتوان شواهد  متعددي از آثار سكونت بشر يافت نمودسايت هاي باستاني همچون بمپور , چاه حسيني , خوراب , اسپيدژ , سعيد آباد , دامن و .... از اين جمله اند ايرانشهر در دوره هاي تاريخي و اسلامي نيز از شكوه و رونق خاصي برخوردار بوده است به گونه اي كه قلعه بمپور از دوران تاريخي (ساسا نيان ) و شمار فراواني قلعهاز دوره اسلامي همچون بمپور , ابتر , ناصري , دامن و... گواه بر اين مداعا است . بمپور در دوره افشاريان تا قاجاريه بعنوان مركز حكمراني بلوچستان جنوبي ( مكران ) ايفاي نقش مي نموده است . به گونه اي كه ايالت كرمان و مكران بلوچستان به مركزيت بمپور توسط حاكمي واحد اداره مي شده است . اما پس از دوره قاجار با مركزيت يافتن ايرانشهر بعنوان مركز شهرستان ايرانشهر و ساخت قلعه اي عظيم در ان بمپور به يكباره اقتدار نظامي و سياسي و حكمراني خود را از دست داده و مركزيت و مقر حكومت بلوچستان از بمپور به ايرانشهر انتقال و از اين پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش مي يابد .

مردم بلوچستان از قديم الايام به صفات نيكويي همچون سخت كوشي و مهمان نوازي شهره بوده اند .

 بر اساس آخرين سر شماري سال 1385 كل جمعيت اين شهرستان 274136 نفر بوده است كه از اين ميان 143715 نفر آن را جمعيت شهري و 130421 نفر را جمعيت روستايي تشكيل مي دهند .

دين اكثريت قاطع مردم ايرانشهر اسلام و با گرايش هاي مذهبي اهل سنت و شيعه بوده زبان مردم ايرانشهر در بلوچستان بلوچي مي باشد كه در مناطق مختلف بلوچستان با گويش هاي مختلف و متفاوت رواج دارد اين زبان همانند زبان هاي رايج گيلكي و كردي ريشه زبان پهلوي ميانه دارد .

عمده ترين شيوه هاي معيشتي مردمان ايرانشهر كشاورزي , دامداري , تجارت و صيادي و صنايع دستي  مي باشد .

عشاير بلوچ درصد بالايي از ساكنان مناطق روستايي و غير شهري شهرستان ايرانشهر را تشكيل مي دهند كه عمدتا در سياه چادر ها (گدام ) و كپر هاي ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگي مي كنند , عمده معيشت اين خانوار ها از طريق نگه داري دام خصوصا بز  مي باشد .

 اعياد

 از مهمترين اعياد آنها اعياد مذهبي غدير ,قربان و فطر به همراه مناسبت هاي ديگري همچون مبعث پيامبر (ص) نيمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار مي باشد .

 شعر و موسيقي محلي

 موسيقي ايرانشهر طي ساليان دراز گرما بخش شادي و شور مردم اين سامان بوده است  سازه هايي مثل قيچك ,رباب , بنجو , تمبورك ,و دهلك و سازهاي ضربي مانند تشت و كوزه كه خاص منطقه است وسعتي در خور توجه به موسيقي اين خطه داده است . دهل و سرنا از ديگر ساز هاي رايج بويژه در منطقه دلگان رونق افزاي جشن و سرور مي باشد . از انواع موسيقي در شهرستان مي توان  موسيقي هاي رزمي , مجلسي و عرفاني و حماسي را نام برد .

از استادان و هنرمندان بنام ايرانشهر مي توان از استاد شير محمد اسپندار نوازنده دونلي و غلامرسول دينار زهي خواننده و نوازنده موسيقي بلوچي و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .

 بازيهاي محلي

تنوع و تعدد بازي هاي سنتي در بلوچستان گسترده است برخي از اين بازيها عبارتند از تلكي , هپت سنگ , هدكان رو , لكرشانكي , سرسره بازي و ....

پوشاك

پوشش مردان و زنان بلوچ بسيار ساده و در عين حال زيبا و مناسب براي اقليم بلوچستان  مي باشد .عموما پوشاك مردان بلوچ شامل يك پيراهن بلندو شلوار گشاد  و بسيار پرچين به همراه دستار يا لنگي بردور سر مي باشد . پوشاك زنان بلوچ نيز تقريبا مشابه پوشاك مردان است با اين تفاوت كه بخشهايي از سر آستين , سر پارچه و قسمت پيش و جلوي پيراهن را با قطعات پارچه با زيبا ترين نقش هاي بومي و محلي رنگارنگ  سوزن دوزي شده و تزئين نموده اند , رنگ و نقش اين تزئينات سوزن دوزي شده در مناطق مختلف بلوچستان اندكي با هم متفاوت مي باشد .

صنايع دستي و هنر هاي سنتي

 در بلوچستان در كنار زندگي متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته هاي زيبايي را خلق مي كنند كه جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط ديگر صادر مي شود . سوزن دوزي , تكه دوزي , بلوچي دوزي , گليم , حصير , سبد , زيور آلات سنتي  و البسه محلي از مشهورترين صنايع دستي و محصولات اين شهرستان مي باشد .

 سوزن دوزي

شاخص ترين هنر مردم بلوچستان سوزن دوزي مي باشد اين هنر كه از هنر هاي پر سابقه و اصيل اين منطقه است  عبارت است از نقش آفريني زنان بلوچ با سوزن و نخ هاي رنگي بروي قطعه اي پارچه .سوزن دوزي مهمترين هنر زنان بلوچ است كه با اندكي تغيير در نقش مايه ها در تمامي نقاط بلوچستان مشاهده مي گردد .

 سفال گري

با توجه به پژوهش هاي باستان شنا سي انجام يافته در سايت هاي مهم باستاني  اين شهرستان سابقه توليد  و استفاده از ظروف سفالي  به 7000 سال قبل باز مي گردد . از مهمترين مناطق باستاني متعلق به هزاره هاي چهارم و سوم پيش از ميلاد در شهرستان ايرانشهر مي توان به سايت هاي باستاني چاه حسيني , خوراب , بمپور , دامن , اسپيدژ و چگردو و ... اشاره نمود  كه در آن مجموعه اي متنوع از دهها هزار بقاياي ريز سفالي با فرمهاي گوناگون همچون كاسه , خمره , سبو , پياله و كوزه و...

با خميره هاي نخودي , قرمز و خاكستري منقوش و يا نقوش گياهي جانوري و هندسي وجود دارد . نقش مايه عمده سفال ها ي بلوچستان را نقوش گياهي و جانوري بومي و محلي همچون نقش نخل خرما , و نقوش حيواناتي همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشكيل مي دهند .

 حصير بافي

  از ديگر هنرهاي دستي ايرانشهر  مي توان به حصير بافي ( بوريا بافي و پرده بافي ) اشاره نموده ، مواد اوليه حصير از نوعي درخت وحشي خرما به نام داز كه در كنار رود خانه ها مي رويد ، تهيه مي گردد . از محصولات عمده آن مي توان به زير انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره كرد .

جاذبه هاي تاريخي

پيشينه پژوهش هاي باستان شناختي شهرستان ايرانشهر :

شهرستان ايرانشهر بواسطه قرار گيري در شاه راه ارتباطي فرهنگ هاي بزرگ پيش از تاريخ منطقه ، در بردارنده مجموعه اي از كهن ترين ، با ارزش ترين و مهمترين سايت هاي باستاني و تاريخ مي باشد .

با توجه به سابقه مطالعات باستان شناختي پژوهشگران و محققان داخلي و خارجي در اسپيدژ و چگرد مهمترين كانون هاي استقراري با فرهنگهاي بمپور و جازموريان در منطقه شناسايي گرديد كه در نوع خود از نظر تنوع آثار و تكنيكهاي فني بكار رفته در هزاره هاي چهارم و سوم ق . م بي نظير مي باشد .

 قلعه ناصري

 اين قلعه زيبا در مركز شهر ايرانشهر واقع شده است و يكي از وسيعترين و در عين حال زيباترين قلعه منطقه محسوب مي گردد . در گذشته از آن به عنوان مركز حكمراني ايالت بلوچستان استفاده مي شده است .

ناصر الدوله فرمانروا حاكم وقت ايالت كرمان و بلوچستان پيشنهاد ساخت يك دژ نظامي عظيم را در محل فعلي شهر ايرانشهر (فهرج يا پهره قديم ) به ناصر الدين شاه قاجار مي دهد ، ناصر الدين شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت مي نمايد و بدين طريق كار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصي بنام استاد حسين معمار باشي كرماني آغاز و پس از هفت سال به پايان رسيد و از آن پس بنام قلعه ناصريه ناميده مي شود .

پس از ساخت اين قلعه عظيم و مستحكم مركز حكمراني بلوچستان از بمپور به ايرانشهر منتقل مي گردد .

پس از استقرار دوست محمد خان اين قلعه  با حكمراني محلي اين حاكم به قلعه دوست محمد خان نيز ناميده مي شود .

 اسپيدژ

يكي از مهمترين كانون ها و مراكز استقرارمتعلق به دوران پيش از تاريخ و هزاره هاي سوم و دوم پيش از ميلاد در شهرستان ايرانشهر اسپيدژ مي باشد .

اسپيدژ در سال 1381  توسط سازمان ميراث فرهنگي شناسايي و با شماره 6745 در فهرست آثار ملي كشور ثبت گرديد .

گورستان اسپيدژ حدود 25 هكتار وسعت دارد  و آثار دو دوره متمايز دوره اسلامي و دوره پيش از تاريخ را در بر دارد . دوره اسلامي ان داراي قلعه سنگي , استحكامات سنگ چين و قبور آن مي با شد .

آثار دوران پيش از تاريخ اين بخش مربوط به دو دوره كوتاهتر زماني , هزاره سوم قبل از ميلاد  و عصر برنز و ديگري اواسط هزاره دوم قبل از ميلاد و اواخر عصر برنز جديد و آغاز عصر آهن مي باشد .

 بمپور

 بمپور واقع در 25 كيلومتري غرب ايرانشهر با دارا بودن 20 اثر مهم ( تپه پيش از تاريخ و قلعه تاريخي ) نقش مهمي را در روشن شدن زواياي تاريك تاريخ بلوچستان را در برهه اي از زمان دارا است . در خصوص وجه تسميه بمپور برخي بر اين عقيده اند كه اين شهر ساخته بهمن پسر اسفنديار است و نام اوليه آن بهمن پور بوده است كه به تدريج بمپور شده است ولي در واقع آنرا از اين رو بمپور مي نامند كه اين قلعه تقريبا مشابه ارگ بم كرمان ولي در مقياسي كوچكتر است .

برفراز تپه اي عظيم و مصنوعي احداث شده است زمان ساخت آن اگرچه دقيقا مشخص نيست ولي با توجه به سبك معماري و نحوه ساخت و برج و باروهاي آن حداقل مي بايست تاريخ ساخت آن به سده4 هجري باز گردد ولي با توجه به كاربرد هاي خشت هاي قطور و بزرگ با اندازه خشت هاي رايج دوره ساسا ني و همچنين شباهت  قلعه بمپور به بنا هاي دوره ساساني منطقه از جمله قلعه دختر كرمان و ارگبم تاريخ ساخت آن مي تواند به دوره ساسا نيان و قبل از اسلام نيز باز گردد ...

 جاذبه هاي طبيعي

 جاذبه هاي طبيعي و اقتصادي

شهرستان ايرانشهر به واسطه گستردگي و تنوع اقليم داراي منابع طبيعي و اقتصادي گوناگوني مي باشد كه از مهمترين آنها مي توان به منابع معدني و انواع كانسار ها منابع و توليدات كشاورزي همچون باغات نخيلات , صيفي جات و مركبات و همچنين صنايع دستي و سنتي مانند گليم بافي و حصير بافي , سكه دوزي و آئينه دوزي و سفالگري و همچنين مشاغل صنعتي بازرگاني اشاره نمود .

 پوشش گياهي

پوشش گياهي مناطق مختلف كوهستاني و نيمه كوهستاني با مناطق جلگه اي و پست و هموار اين شهرستان متفاوت مي باشد انواع گونه هاي جنگلي داز ,كهور , كلير ,چگرد , چش و كنار و ... را نام برد

علاوه بر گياهان و درختچه هاي ياد شده گياهاني همچون كلير , مشكك , ريش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارويي نيز در اين شهرستان مي رويد .

ساختمان بيت مقام معظم رهبري

 بناي ياد شده متعلق به آقاي پرويز فاضلي بوده كه در خيابان ولايت كوچه 18 واقع شده است  ملك مذكور در زمان رژيم ستم شاهي پذيراي مقام معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه اي بوده كه معظم له دوران تبعيد را در آنجا سپري نموده است .اين مكان در سال 70 از سوي صاحب آن به عنوان ياد بودي از اقامت رهبر انقلاب به سازمان ميراث فرهنگي اهدا شده است .

 جاذبه هاي طبيعي

 در شهرستان ايرانشهر  9 چشمه آبگرم معدني وجود دارد كه معروفترين آنها چشمه آبگرم بزمان است .

اين چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 كيلومتري شمال غربي ايرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شكاف سنگها بيرون مي آيد علت  گرمي آب فعاليت هاي آتشفشان است كه  دماي آب 5/35 درجه است .

 رود خانه دامن

رود خانه زيباي دامن كه از مجاورت روستايي به همين نام ميگذرد كه از ديگر مواهب طبيعي بكر منطقه بلوچستان به شمار مي رود كه مناظري بديع و دل پذير از تركيب نخلستان هاي صبور و سر افراز و شاليزار خرم و پر بار را يكجا پديد آورده است .