وقعيت جغرافيايي و ويژگيهاي طبيعي
شهرستان ايرانشهر در ناحيه مركزي بلوچستان با مساحتي بالغ بر 30200 كيلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دريا در فاصله 345 كيلو متري مركز استان سيستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .
اين شهرستان از شمال به شهرستان هاي خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان هاي سرباز و نيكشهر و از غرب به استان كرمان و دشت جازموريان محدود است .
شامل 4 بخش ( مركزي , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهاي ايرنشهر , بزمان , گلمورتي و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقي بمپور غربي , دامن , ابتر ,آب رئيس , بزمان , دگان , هوديان و جلگه چاه هاشم ) مي باشد .
از مهمترين ارتفاعات اين شهرستان مي توان به رشته كوههاي بزمان با قله آتشفشاني نيمه فعال ان اشاره نمود كه با ارتفاع 3497 متر از سطح دريا پس از كوه تفتان مرتفع ترين ناهمواري استان سيستان و بلوچستان محسوب مي گردد . كوه خضر نيزاز مهمترين قله هاي رشته كوههاي بزمان مي باشد .
آب و هواي اين شهرستان بواسطه وجود مناطق كوهستاني و مناطق پست شديدا تحت تاثير عوارض جغرافيايي و پستي و بلندي هاي متنوع ان مي باشد ولي عموما داراي آب و هواي گرم و خشك و گاها شرجي بوده كه تحت تاثير باد هاي موسمي منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتي گراد بالاي صفر مي باشد .
منابع آبي
شهرستان ايرانشهر در مقايسه با ساير شهرستان هاي استان از نظر آب هاي زير زميني و سطحي از وضعيت بهتري برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامين آب شهرستان ,رود خانه هاي فصلي و دائمي دامن و رودخانه بمپور مي باشد . كه از
ارتفاعات كارواندر سر چشمه گرفته و پس از طي مسيري تقريبا 170 كيلومتري به ريگزار جازموريان مي ريزد.
پيشينه تاريخي
نام اوليه و كهن ايرانشهر پره , پهره و معرب آن فهره مي باشد كه با توجه به متون مورخان ( ايراني و غير ايراني ) باستان به اين ناحيه گدروزيا يا بلوچستان جنوبي اطلاق مي شده است . مورخان و جغرافي نويسان اسلامي نيز از اين مكان با عنوان فهره و يا فهلفهره يا فهرج در ناحيه مكران ياد نموده اند نام كنوني ايرانشهر از قديم الايام به عنوان يكي از كانونهاي استقرار بشر تا كنون مطرح بوده است به گونه اي كه در تمامي نقاط اين شهرستان ميتوان شواهد متعددي از آثار سكونت بشر يافت نمودسايت هاي باستاني همچون بمپور , چاه حسيني , خوراب , اسپيدژ , سعيد آباد , دامن و .... از اين جمله اند ايرانشهر در دوره هاي تاريخي و اسلامي نيز از شكوه و رونق خاصي برخوردار بوده است به گونه اي كه قلعه بمپور از دوران تاريخي (ساسا نيان ) و شمار فراواني قلعهاز دوره اسلامي همچون بمپور , ابتر , ناصري , دامن و... گواه بر اين مداعا است . بمپور در دوره افشاريان تا قاجاريه بعنوان مركز حكمراني بلوچستان جنوبي ( مكران ) ايفاي نقش مي نموده است . به گونه اي كه ايالت كرمان و مكران بلوچستان به مركزيت بمپور توسط حاكمي واحد اداره مي شده است . اما پس از دوره قاجار با مركزيت يافتن ايرانشهر بعنوان مركز شهرستان ايرانشهر و ساخت قلعه اي عظيم در ان بمپور به يكباره اقتدار نظامي و سياسي و حكمراني خود را از دست داده و مركزيت و مقر حكومت بلوچستان از بمپور به ايرانشهر انتقال و از اين پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش مي يابد .
مردم بلوچستان از قديم الايام به صفات نيكويي همچون سخت كوشي و مهمان نوازي شهره بوده اند .
بر اساس آخرين سر شماري سال 1385 كل جمعيت اين شهرستان 274136 نفر بوده است كه از اين ميان 143715 نفر آن را جمعيت شهري و 130421 نفر را جمعيت روستايي تشكيل مي دهند .
دين اكثريت قاطع مردم ايرانشهر اسلام و با گرايش هاي مذهبي اهل سنت و شيعه بوده زبان مردم ايرانشهر در بلوچستان بلوچي مي باشد كه در مناطق مختلف بلوچستان با گويش هاي مختلف و متفاوت رواج دارد اين زبان همانند زبان هاي رايج گيلكي و كردي ريشه زبان پهلوي ميانه دارد .
عمده ترين شيوه هاي معيشتي مردمان ايرانشهر كشاورزي , دامداري , تجارت و صيادي و صنايع دستي مي باشد .
عشاير بلوچ درصد بالايي از ساكنان مناطق روستايي و غير شهري شهرستان ايرانشهر را تشكيل مي دهند كه عمدتا در سياه چادر ها (گدام ) و كپر هاي ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگي مي كنند , عمده معيشت اين خانوار ها از طريق نگه داري دام خصوصا بز مي باشد .
اعياد
از مهمترين اعياد آنها اعياد مذهبي غدير ,قربان و فطر به همراه مناسبت هاي ديگري همچون مبعث پيامبر (ص) نيمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار مي باشد .
شعر و موسيقي محلي
موسيقي ايرانشهر طي ساليان دراز گرما بخش شادي و شور مردم اين سامان بوده است سازه هايي مثل قيچك ,رباب , بنجو , تمبورك ,و دهلك و سازهاي ضربي مانند تشت و كوزه كه خاص منطقه است وسعتي در خور توجه به موسيقي اين خطه داده است . دهل و سرنا از ديگر ساز هاي رايج بويژه در منطقه دلگان رونق افزاي جشن و سرور مي باشد . از انواع موسيقي در شهرستان مي توان موسيقي هاي رزمي , مجلسي و عرفاني و حماسي را نام برد .
از استادان و هنرمندان بنام ايرانشهر مي توان از استاد شير محمد اسپندار نوازنده دونلي و غلامرسول دينار زهي خواننده و نوازنده موسيقي بلوچي و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .
بازيهاي محلي
تنوع و تعدد بازي هاي سنتي در بلوچستان گسترده است برخي از اين بازيها عبارتند از تلكي , هپت سنگ , هدكان رو , لكرشانكي , سرسره بازي و ....
پوشاك
پوشش مردان و زنان بلوچ بسيار ساده و در عين حال زيبا و مناسب براي اقليم بلوچستان مي باشد .عموما پوشاك مردان بلوچ شامل يك پيراهن بلندو شلوار گشاد و بسيار پرچين به همراه دستار يا لنگي بردور سر مي باشد . پوشاك زنان بلوچ نيز تقريبا مشابه پوشاك مردان است با اين تفاوت كه بخشهايي از سر آستين , سر پارچه و قسمت پيش و جلوي پيراهن را با قطعات پارچه با زيبا ترين نقش هاي بومي و محلي رنگارنگ سوزن دوزي شده و تزئين نموده اند , رنگ و نقش اين تزئينات سوزن دوزي شده در مناطق مختلف بلوچستان اندكي با هم متفاوت مي باشد .
صنايع دستي و هنر هاي سنتي
در بلوچستان در كنار زندگي متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته هاي زيبايي را خلق مي كنند كه جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط ديگر صادر مي شود . سوزن دوزي , تكه دوزي , بلوچي دوزي , گليم , حصير , سبد , زيور آلات سنتي و البسه محلي از مشهورترين صنايع دستي و محصولات اين شهرستان مي باشد .
سوزن دوزي
شاخص ترين هنر مردم بلوچستان سوزن دوزي مي باشد اين هنر كه از هنر هاي پر سابقه و اصيل اين منطقه است عبارت است از نقش آفريني زنان بلوچ با سوزن و نخ هاي رنگي بروي قطعه اي پارچه .سوزن دوزي مهمترين هنر زنان بلوچ است كه با اندكي تغيير در نقش مايه ها در تمامي نقاط بلوچستان مشاهده مي گردد .
سفال گري
با توجه به پژوهش هاي باستان شنا سي انجام يافته در سايت هاي مهم باستاني اين شهرستان سابقه توليد و استفاده از ظروف سفالي به 7000 سال قبل باز مي گردد . از مهمترين مناطق باستاني متعلق به هزاره هاي چهارم و سوم پيش از ميلاد در شهرستان ايرانشهر مي توان به سايت هاي باستاني چاه حسيني , خوراب , بمپور , دامن , اسپيدژ و چگردو و ... اشاره نمود كه در آن مجموعه اي متنوع از دهها هزار بقاياي ريز سفالي با فرمهاي گوناگون همچون كاسه , خمره , سبو , پياله و كوزه و...
با خميره هاي نخودي , قرمز و خاكستري منقوش و يا نقوش گياهي جانوري و هندسي وجود دارد . نقش مايه عمده سفال ها ي بلوچستان را نقوش گياهي و جانوري بومي و محلي همچون نقش نخل خرما , و نقوش حيواناتي همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشكيل مي دهند .
حصير بافي
از ديگر هنرهاي دستي ايرانشهر مي توان به حصير بافي ( بوريا بافي و پرده بافي ) اشاره نموده ، مواد اوليه حصير از نوعي درخت وحشي خرما به نام داز كه در كنار رود خانه ها مي رويد ، تهيه مي گردد . از محصولات عمده آن مي توان به زير انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره كرد .
جاذبه هاي تاريخي
پيشينه پژوهش هاي باستان شناختي شهرستان ايرانشهر :
شهرستان ايرانشهر بواسطه قرار گيري در شاه راه ارتباطي فرهنگ هاي بزرگ پيش از تاريخ منطقه ، در بردارنده مجموعه اي از كهن ترين ، با ارزش ترين و مهمترين سايت هاي باستاني و تاريخ مي باشد .
با توجه به سابقه مطالعات باستان شناختي پژوهشگران و محققان داخلي و خارجي در اسپيدژ و چگرد مهمترين كانون هاي استقراري با فرهنگهاي بمپور و جازموريان در منطقه شناسايي گرديد كه در نوع خود از نظر تنوع آثار و تكنيكهاي فني بكار رفته در هزاره هاي چهارم و سوم ق . م بي نظير مي باشد .
قلعه ناصري
اين قلعه زيبا در مركز شهر ايرانشهر واقع شده است و يكي از وسيعترين و در عين حال زيباترين قلعه منطقه محسوب مي گردد . در گذشته از آن به عنوان مركز حكمراني ايالت بلوچستان استفاده مي شده است .
ناصر الدوله فرمانروا حاكم وقت ايالت كرمان و بلوچستان پيشنهاد ساخت يك دژ نظامي عظيم را در محل فعلي شهر ايرانشهر (فهرج يا پهره قديم ) به ناصر الدين شاه قاجار مي دهد ، ناصر الدين شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت مي نمايد و بدين طريق كار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصي بنام استاد حسين معمار باشي كرماني آغاز و پس از هفت سال به پايان رسيد و از آن پس بنام قلعه ناصريه ناميده مي شود .
پس از ساخت اين قلعه عظيم و مستحكم مركز حكمراني بلوچستان از بمپور به ايرانشهر منتقل مي گردد .
پس از استقرار دوست محمد خان اين قلعه با حكمراني محلي اين حاكم به قلعه دوست محمد خان نيز ناميده مي شود .
اسپيدژ
يكي از مهمترين كانون ها و مراكز استقرارمتعلق به دوران پيش از تاريخ و هزاره هاي سوم و دوم پيش از ميلاد در شهرستان ايرانشهر اسپيدژ مي باشد .
اسپيدژ در سال 1381 توسط سازمان ميراث فرهنگي شناسايي و با شماره 6745 در فهرست آثار ملي كشور ثبت گرديد .
گورستان اسپيدژ حدود 25 هكتار وسعت دارد و آثار دو دوره متمايز دوره اسلامي و دوره پيش از تاريخ را در بر دارد . دوره اسلامي ان داراي قلعه سنگي , استحكامات سنگ چين و قبور آن مي با شد .
آثار دوران پيش از تاريخ اين بخش مربوط به دو دوره كوتاهتر زماني , هزاره سوم قبل از ميلاد و عصر برنز و ديگري اواسط هزاره دوم قبل از ميلاد و اواخر عصر برنز جديد و آغاز عصر آهن مي باشد .
بمپور
بمپور واقع در 25 كيلومتري غرب ايرانشهر با دارا بودن 20 اثر مهم ( تپه پيش از تاريخ و قلعه تاريخي ) نقش مهمي را در روشن شدن زواياي تاريك تاريخ بلوچستان را در برهه اي از زمان دارا است . در خصوص وجه تسميه بمپور برخي بر اين عقيده اند كه اين شهر ساخته بهمن پسر اسفنديار است و نام اوليه آن بهمن پور بوده است كه به تدريج بمپور شده است ولي در واقع آنرا از اين رو بمپور مي نامند كه اين قلعه تقريبا مشابه ارگ بم كرمان ولي در مقياسي كوچكتر است .
برفراز تپه اي عظيم و مصنوعي احداث شده است زمان ساخت آن اگرچه دقيقا مشخص نيست ولي با توجه به سبك معماري و نحوه ساخت و برج و باروهاي آن حداقل مي بايست تاريخ ساخت آن به سده4 هجري باز گردد ولي با توجه به كاربرد هاي خشت هاي قطور و بزرگ با اندازه خشت هاي رايج دوره ساسا ني و همچنين شباهت قلعه بمپور به بنا هاي دوره ساساني منطقه از جمله قلعه دختر كرمان و ارگبم تاريخ ساخت آن مي تواند به دوره ساسا نيان و قبل از اسلام نيز باز گردد ...
جاذبه هاي طبيعي
جاذبه هاي طبيعي و اقتصادي
شهرستان ايرانشهر به واسطه گستردگي و تنوع اقليم داراي منابع طبيعي و اقتصادي گوناگوني مي باشد كه از مهمترين آنها مي توان به منابع معدني و انواع كانسار ها منابع و توليدات كشاورزي همچون باغات نخيلات , صيفي جات و مركبات و همچنين صنايع دستي و سنتي مانند گليم بافي و حصير بافي , سكه دوزي و آئينه دوزي و سفالگري و همچنين مشاغل صنعتي بازرگاني اشاره نمود .
پوشش گياهي
پوشش گياهي مناطق مختلف كوهستاني و نيمه كوهستاني با مناطق جلگه اي و پست و هموار اين شهرستان متفاوت مي باشد انواع گونه هاي جنگلي داز ,كهور , كلير ,چگرد , چش و كنار و ... را نام برد
علاوه بر گياهان و درختچه هاي ياد شده گياهاني همچون كلير , مشكك , ريش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارويي نيز در اين شهرستان مي رويد .
ساختمان بيت مقام معظم رهبري
بناي ياد شده متعلق به آقاي پرويز فاضلي بوده كه در خيابان ولايت كوچه 18 واقع شده است ملك مذكور در زمان رژيم ستم شاهي پذيراي مقام معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه اي بوده كه معظم له دوران تبعيد را در آنجا سپري نموده است .اين مكان در سال 70 از سوي صاحب آن به عنوان ياد بودي از اقامت رهبر انقلاب به سازمان ميراث فرهنگي اهدا شده است .
جاذبه هاي طبيعي
در شهرستان ايرانشهر 9 چشمه آبگرم معدني وجود دارد كه معروفترين آنها چشمه آبگرم بزمان است .
اين چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 كيلومتري شمال غربي ايرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شكاف سنگها بيرون مي آيد علت گرمي آب فعاليت هاي آتشفشان است كه دماي آب 5/35 درجه است .
رود خانه دامن
رود خانه زيباي دامن كه از مجاورت روستايي به همين نام ميگذرد كه از ديگر مواهب طبيعي بكر منطقه بلوچستان به شمار مي رود كه مناظري بديع و دل پذير از تركيب نخلستان هاي صبور و سر افراز و شاليزار خرم و پر بار را يكجا پديد آورده است .
بنام خداوند جان و خرد
سيستان و بلوچستان سرزمين پهناوري است كه از درياچه شكر ريز هامون تا پهن دشت نيلگون درياي عمان گسترانيده شده است . عمان، در اين ديار نشان از وسعت دل است و تفتان سر به فلك كشيده، سر بلندي ها را سمبل. اين وادي، دل در گرو ايمان دارد و ايمان در گرو اسلام. حبل المتين وحدت، دست آويز مومنان است و آئينه وحدت، درخشنده از نور اسلام .
اينجا سرزمين نخلهاي راست قامت بلند همت است و ديار نخل هاي كوتاه آرزو، ريگ هاي تفتيده در شكوه انوار طلايي خورشيد، پاي مي كوبند و جان به خنكاي نسيم شبهاي با صفا، صفا مي دهند. در اين ولايت، مردم صبورند و ميهمان پذير و سلحشور، افتاده اند و سربلند ، آرام اند و خروشان، تيره اند و روشن، خاكي اند و افلاكي، دستان شان نقش حقيقت مي زند و چشمان شان، برق حقيقت.
اين سرزمين گرچه طعم تلخي ها را چشيده و زير بار سختي ها و بي مهري ها گذشتگان خميده اما، با درخشش انقلاب اسلامي جان گرفته و در پرتو استقلال، آزادي و جمهوري اسلامي طراوات يافته است. مي رود تا غبار محروميت، از چهره بزدايد و با جلوه هايي از تلاش دولت مرداني خدوم، قلل رفيع شكوفايي را فتح كند.
استان سيستان و بلوچستان به عنوان يكي از پهناورترين استان هاي كشور داراي قدمتي ديرينه مي باشد كه دركتب مختلف تاريخي بدان اشاره شده است. اين استان با توجه به مرز طولاني مشترك با دو كشور پاكستان و افغانستان و مرز ساحلي طولاني با درياي عمان، در جنوب شرقي ايران از موقعيتي حساس و استراتژيك برخوردار مي باشد.
وجود موقعيت ياد شده و اشتراكات قومي و طايفه اي در دو سوي مرز، باعث مراودات دو جانبه گرديده و از دير باز تجارت و بازرگاني را يك اهرم اقتصادي در منطقه قرار داده است. از عمده مشكلات استان دوري از مركز و ظلم مضاعفي است كه در دوران قبل از انقلاب اسلامي بر اين خطه از ايران اسلامي روا داشته شده و از معمول ترين نيازهاي عمومي محروم بوده است. عليرغم اينكه از سال 1351 به ظاهر تلاش هايي براي رهايي استان از واپس ماندگي هاي مختلف صورت گرفت. اما به دليل ماهيت ضد مشاركتي سياست هاي حاكم، رژيم شاه هيچ گاه نتوانست استان را از عقب ماندگي اقتصادي و فرهنگي بيرون آورد. بدين لحاظ به جرات مي توان گفت، آنچه در استان نشان از سازندگي دارد و مايه حيات گرديده است، ثمرات انقلاب اسلامي و حاصل مشاركت مردم، تلاش مديران و مسئولان خدوم در منطقه مي باشد.
با همه عناد ورزي هاي استكبار جهاني و سنگ اندازي در جهاد بي وقفه كارگزاران صادق و تلاش گر به صورت تحريم اقتصادي، شرارت. قاچاق ، ايجاد اختلاف بين اقوام و مذاهب ( شيعه و سني ) و عمق محروميت استان، صبر و قناعت مردم و استقامت و زحمات خدمتگزاران، يكي از شگفتيهاي انقلاب اسلامي را آفريده است. با وجود خشكسالي هاي ادواري و ديگر مشكلات طبيعي، وجود آب فراوان در شمال وجنوب استان، امكانات و توان منديهاي دريايي، دامي و كشاورزي خصوصاً در توليد گونه هاي منحصر به فرد، استعدادهاي بازرگاني، معدني و جاذبه هاي بي مثال تاريخي، تفريحي و بالاخره موقعيت جغرافيايي و سياسي منطقه، عمده محورهايي هستند كه مي تواند آينده اي روشن را در ذهن ترسيم نمايد. پس از انقلاب اسلامي، حركت هاي ارزنده اي انجام پذيرفته و در قالب برنامه هاي اول و دوم توسعه، گام هايي بلند و موثر برداشته شده است، كه وجود حركت هايي نو، اقدامات انجام پذيرفته طي چند سال اخير را متمايز مي سازد.
توفيقات كسب شده طي سنوات اخير، از جمله در تنظيم برنامه هاي جامع و فرانگر بويژه تدوين برنامه توسعه انساني، توجه به زيربناها، بالا رفتن نرخ با سوادي، تحكيم وحدت، جلب مشاركت عمومي به عنوان يكي از اركان نظام، افزايش ضريب امنيتي، تقويت احساس خودي و خودباوري و اثرات ماندگار آن بر سطح فرهنگ عمومي و اجتماعي، برگ زريني است كه در تاريخ استان ثبت شده و نويد بخش آينده اي درخشان مي باشد.
امروز استان در فضايي مملو از آرامش براي نيل به اهداف عاليه، نيازمند توجه همه دست اندركاران دلسوز و مردم عزيز بوده، آماده است پذيراي دوست داران ايران اسلامي باشد.
|
از زمان ساسانيان به بعد اين سرزمين همواره جزيي از ايران محسوب مي شد تا اينكه با دخالت بريتانيا در قرن نوزدهم ميلادي عملاً به دو بخش غربي و شرقي تقسيم شد. از اين به بعد بلوچستان مانند ساير ايالت ها و ولايت هاي كشور حكومت خان خاني داشت تا در سال 1307 ه.ش پس از شكست دوست محمد خان باركزهي قدرت حكومت مركزي در اين خطه تثبيت شد. |