آتشكده ها:

1-آتشكده سياهگل ايوان: بناي آتشكده مربوط به دوره ساسانيان است كه در 15 كيلومتري جنوب غربي روستاي سرتنگ و در مسير رودخانه خروشان كنگير ايوان قرار دارد.اين بنا يكي از سالم ترين آتشكده هاي دوران قبل از اسلام در استان مي باشد.اين بنا روي چهار پايه ساخته شده  و داراي گنبدي يك جداره مي باشد.

2-آتشكده موشكان:آتشكده موشكان در فاصله 3 كيلومتري شهر سرابله قرا دارد كه مربوط به دوران ساسانيان است.اين آتشكده از ملات ساروج و سنگ ساخته شده است كه در طول زمان بر اثر حوادث مختلف تخريب گرديده است كه در سال 1382 زيرزمين آتشكده مذكور توسط اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان با طاق هاي قوسي شكل بازسازي گرديده است.

3-چهار طاقي:اين اثر در شهرستان دره شهر بر روي تپه بناي يك آتشكده به صورت چهار طاقي باقي مانده است اين بنا را در محل طاق مي گويند.اين بنا تماماً با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است و مربوط به دوران ساساني است.

1-  ققلعه سه كسان:در جنوب غربي دره شهر و بر روي ارتفاعات صخره اي  حد فاصل ارتفاعات كبير كوه و دشت دره شهر در بالاترين منطقه قلعه اي بزرگ موجود مي باشد كه به نام سه كسان  يا سه كسون خوانده مي شود.اين قلعه يكي از بزرگترين و گسترده ترين قلعه هاي دوره ساساني اسلامي در منطقه بوده كه دسترسي به آن بسيار مشكل مي باشد.مصالح ساخت آن قلوه سنگ و گچ مي باشد.ديوارها جهت غير قابل دسترس بودن بر روي صخره ها ساخته شده است اين قلعه داراي آب انبار به صورت كنده كاري صخره ها بوده است.

2-  قلعه هزاراني:در امتداد جاده آبدانان-مورموري در ابتداي روستاي هزاراني در بخش شمالي  جاده بقايايي قلعه اي بر روي يك تپه طبيعي ديده مي شود.ارتفاع اين تپه حدود 10 متر مي باشد كه آثار بجاي مانده معماري آن به صورت يك قلعه بوده  كه با مصالح سنگ و گچ ساخته شده است پلان بنا به شكل دالانهايي مستطيلي شكل و طويلي است كه متاسفانه  كاملاً تخريب و به صورت مدفون و نيمه مدفون مشاهده مي شوند و مربوط به دوران ساساني مي باشند.

3-  قلعه سام:محوطه باستاني قلعه سام در شهرستان شيروان چرداول،در نزديكي روستا چم بور از توابع بخش هليلان واقع شده است.اين مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عين حال با فاصله و مستقل شكل گرفته است.اين مجموعه از نظر دوره اي در يك دوره از تاريخ كه احتمالاً حد فاصل اوخر دوره پارت ها و اوايل دوره ساساني مي باشد،ايجاد شده است.معماري اين قلعه جنبه نظامي و دفاعي داشته است،زيرا قلعه در صعب العبور ترين  بلندي هاي كوه بنا شده است چون طرح و نقشه اي از پيش نداشته،طراح يا معمار برجها،اتاقها و ورودي ها را با توجه به موقعيت طبيعي صخره ها احداث كرده است.بطور كلي معماري قلعه به سبك معماري دوره ساسانيان  ساخته شده است.مصالح ساختماني اي كه براي ساخت آن مورد استفاده قرار گرفته است عبارتند از:سنگ،گچ،ساروج،ملات،گچ و در بعضي جاها نيز گل بكار رفته است.

4-  پشت قلعه آبدانان:در 5 كيلومتري جنوب شهرستان آبدانان و در ميان روستا پشت قلعه،بر بلندي تپه اي منفرد  كه رودخانه جاري آبدانان از پاي آن مي گذرد،آثار بناي قلعه اي به چشم مي خورد.مصالح به كار رفته در قلعه قلوه سنگ،گچ و ساروج مي باشد.قلعه مذكور داراي بخشهاي متعددي از جمله باروي قلعه،برجكهاي ديده باني و نگهباني،ورودي قلعه اماكن مسكوني و شاهنشين،تونل و پلكان متعلقه بوده است .با عنايت به شيوه معماري،ساختار،نحوه استفاده از مصالح،اجراي طاقها،مطالعه و بررسي سفالهاي سطحي منطقه  و مقايسه بادگير اماكن تاريخي حفاري شده،اين اثر فرهنگي-تاريخي مربوط به دوران ساسانيان  است.بناي قلعه روستا پشت قلعه تحت حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان است كه در سال 1380 به جهت اهميت آن و انجام مطالعات باستانشناسي و حفاظت و مرمت آن در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.

5-  قلعه اسماعيل خان: قلعه و استحكامات معروف به اسماعيل خان بر فراز ارتفاعات انبار آب و مشرف به شهر ايلام ساخته شده است.محدوده اي كه اثر بر روي آن ايجاد گرديده كاملاً كوهستاني است و از سه جهت صخرهاي و صعب العبور است و فقط جبهه ي جنوب شرقي است كه مسير ارتباطي قلعه بوده است.مصالح بكار رفته در كل بنا سنگ  هاي كوهستاني با استفاده از ملات گچ مي باشد.سنگ ها تقريباً  با تراش اندك جور شده و در رديف هاي منظم اما بررسي شواهد سطح محوطه بنا قدمت بيشتري را نشان مي دهد.

6-  قلعه چكر بولي چوار:اين قلعه باستاني در روستاي چكر واقع در كوهستان بولي از توابع بخش چوار شهرستان ايلام واقع شده است.اين قلعه در نزديكي مرز با كشور عراق ايجاد شده است و سبك معماري و مصالح آن با قلعه يزگرد  در استان كرمانشاه قابل مقايسه است.تعداد 11 اتاق در قسمت جنوبي قلعه  ايجاد شده است كه بر حياط مركزي تسلط دارند.اتاقها داراي طاق قوس هستند.مصالح بكار رفته در اين قلعه  سنگ و گچ مي باشد و در داخل اتاقها نيز با گچ اندود شده است.سفالهاي نخودي و قرمز رنگ با شاموت شن بصورت متراكم در محوطه پيراموني قلعه ديده مي شود كه متعلق به دوره تاريخي است.

7-  قلعه تاريخي چوار(قلا):اين قلعه در 12 كيلومتري غرب شهر چوار و 2 كيلومتري شهر ايلام  بر سر راه چوار به نواحي مرزي با كشور عراق واقع شده است.اين قلعه يكي از بزرگترين قلاع منطقه  است كه بر فراز تپه اي در مسير چوار-مورت تجريان به سمت دهستان چكر بولي و ناحيه مرزي با كشور عراق ايجاد شده است.مواد اصلي بكار  رفته در بر پايي آثار بناي قلعه،قلوه سنگ ها و لاشه سنگ هاي محلي  و ملات گچ مي باشد.اين بنا جزء قلاع نظامي-مسكوني مي باشد.آثار فرهنگي سطح تپه وسعت و گستردگي بقايايي معماري و نوع مصالح بكار رفته نشان مي دهد كه احتمالاً اين بنا متعلق به اواخر دورن تاريخي و اوايل دوره اسلامي است.

8-  قلعه والي ايلام:يكي از بناهاي مهم دوره قاجاريه در شهر ايلام قلعه والي است كه توسط غلامرضا خان والي در سال 1326 قمري بر روي تپه اي به نام چغا ميرگ ساخته شده است.اين بنا داراي قسمتهاي متعدد چون حرم سرا،قسمت شاهنشين،اتاق آيينه و زندان در زير زمين مي باشد.مساحت كل قلعه4687 متر مربع و زير بناي قلعه 1464 متر مربع است.قلع داراي سه در ورودي در قسمت شرق-غرب و جنوب است كه در اصلي در قسمت جنوبي است و ديگر درها خصوصي بوده است.مصالح بكار رفته در معماري قلعه شامل سنگ،آجر،گچ،كاشي و چوب مي باشد.

9-  قلعه پور اشرف:در 6 كيلومتري ضلع جنوب شرقي شهرستان دره شهر در روستاي شيخ مكان قرار گرفته است.مطابق سنگ نوشته نصب شده بر روي ديوار ورودي قلعه،در سال 1335ه.ق بدستور مير صيد محمد خان پور اشرف در اين منطقه از دره شهر ساخته شده است.بيشترين مصالح بكار رفته در اسكلت بنا،قلوه سنگ و در مواردي از آجر جهت ترئين از جمله سر در ورودي ها و برجستگي ها روي ديوار استفاده شده است. اين قلعه كاربردنظامي-مسكوني داشته  و متعلق به دوران قاجار مي باشد و در نوع خود بي نظير مي باشد.

10-قلعه زينل(زبيده):اين اثر تاريخي در جنوب روستاي الياس آباد چمكلان از توابع شهرستان دره شهر واقه شده است.قلعه زينل همانند ديگر قلاع محدوده زاگرس بر روي تپه اي نسبتاً بلند ساخته شده است.قلعه فعلي يك بناي دوره اسلامي متاخر است كه در دوره صفويه ساخته شده  و در دوره هاي بعد مورد استفاده حاكمان محلي قرار گرفته است.مصالح بكار رفته در ساخت اين قلعه سنگ و گچ مي باشد.

11-دژ شيخ مكان:اين دژ در داخل تنگه شيخ مكان در هشت كيلومتري شرق دره شهر و در سمت غربي تنگه،آثاري از يك دژ جالب توجه در دل كوه به چشم مي خورد كه از لحاظ مصالح  و سبك معماري،نشاني از دوره ساساني دارد.دژ چهار اتاق و تنها يك در ورودي در ضله شمالي دارد.مصالح اصلي دژ قلوه سنگ و گچ است كه در انتهاي ديواره دژ با اندودي از گچ پوشيده شده است.

12-قلعه مير غلام هاشمي(سيكان):قلعه مير غلام هاشمي يكي از بناهاي دوره قاجاريه است كه به استناد سنگ نوشته نصب شده بر ديواره ورودي بنا،در سال 1303 ه ق مير غلام هاشمي در روستاي فرخ آباد احداث كرده است.بناي قلعه  به سبك دوره ساساني و به شكل چهار ايواني و با مصالحي از سنگ و ملات گچ  ساخته شده كه در زمان خود كاربرد مسكوني داشته است.پلان بنا مربع شكل مي باشد.اين قلعه در دره سيكان به فاصله 8 كيلومتري شمال غرب شهر دره شهر ساخته شده است.

13-قلعه هزار در:اين قلعه در شرق شهرستان دره شهر واقع گرديده است كه قدمتش به دوره ساساني مي رسد.نماي اصلي اين اثر،طاقهاي هلالي شكل مي باشد.با توجه به ساختار معماري،اثر احتمالاً قلعه يا پادگان نظامي بوده است.مصالح بكار رفته در ساخت اين قلعه شامل سنگهاي تراشيده و قلوه سنگ هايي است كه از گچ پخته بعنوان ملات استفاده شده است.

14-قلعه ارمو:در روستاي ارمو دره شهر بخشي از يك بنا در محل قبرستان باستاني ارمو باقي مانده است كه به نظر مي رسد آثار يك قلعه باستاني باشد.از ديگر قلعه هاي شهرستان دره شهر مي توان به قلعه كلم،قلعه تيغن،قلعه ماژين اشاره كرد.

15-قلعه پنج برار مورموري(قلعه تاجمير):پنج برار محدوده اي تاريخي است كه در كوهپايه هاي جنوبي كوه كاه ماس،مشرف بر دشت مورموري واقع شده و قلعه پنج برار يكي از اين آثار محسوب مي گردد.مصالح ساخت قلعه  سنگهاي نسبتاً بزرگ  كه از سنگهاي رودخانه اي و بومي منطقه است.قلعه متعلق به دوران اسلامي است.اين قلعه شامل دژ پيراموني و بناهاي داخل محوطه دژ مي باشد.

16-قلعه شياخ(شهاق):اين قلعه در روستاي بردي از توابع بخش زرين آباد قرار دارد  و مربوط به دوران ساسانيان مي باشد.قلعه بر روي محدوده اي نسبتاً بلند نسبت به زمينهاي پيراموني قرار گرفته است.مصالح بكار رفته در بنا سنگ  و گچ است.

17-قلعه ميمه زرين آباد:اين قلعه تاريخي در حاشيه شمالي شهر ميمه و بر فراز تپه ماهورهاي مشرف بر شهر و جاده اصلي ايلام-ميمه ساخته شده است.قلعه شامل پله،زيرزمين،راهرو،برج ديده باني و تعدادي اتاق است.مصالح بكار رفته در اين بنا قلوه سنگ و گچ مي باشد و نماي داخلي ديوارها با ساروج اندود شده است.

18-قلعه آسمان آباد دوله شيروان:اين قلعه در فاصله 700 متري جنوب روستاي علي آباد وسطي بر روي يكي از تپه ماهورهاي كوهپايه اي مشرف بر رودخانه كارزان در حد فاصل بين روستاي علي آباد وسطي و علي آباد سفلي قرار گرفته است.مصالح ساخت آن سنگهاي لاشه و ملات گچ مي باشد.

19-قلعه هره قلوس:اين قلعه باستاني در مسير جاده سرابله به روستاي شباب و در نزديكي روستاي موشكان از توابع شهرستان شيروان چرداول واقع شده است.اين قلعه  احتمالاً مربوط به دوره ساساني  مي باشد.

20-قلعه جوق ملكشاهي: اين قلعه مشرف بر سرزمين نسبتاً هموار  و در 4 كيلومتري غرب اركواز ملكشاهي بر فراز تپه اي بلند بنا شده است.نوع معماري و شواهد فرهنگي محدوده قلعه نشان مي دهد كه اين قلعه مر بوط به دوران سلاجقه است.

21-قلعه كنجانچم:اين قلعه در سال 1326 ه ق بنا به دستور غلامرضا خان ابوقداره آخرين والي ايلام ساخته شده  و داراي اتاقهاي مرتبط به هم،حمام،برج نگهباني و قسمت مسكوني و ديوانخانه  مي باشد  و به عنوان قلعه زمستاني والي مورد استفاده  قرار مي گرفته است.

22-قلعه جهانگير آباد:قلعه جهانگير آباد بنايي است متعلق به دوران پهلوي و واليان  پشتكوه كه توسط خوانين منطقه (ميرهاي هاشمي)در جنوب شهر تاريخي دره شهر و حاشيه روستاي جهانگير آباد ساخته شده است.بنا داراي پلان مربع مستطيل است.مصالح بكار رفته  در اين قلعه قلوه سنگهاي رودخانه اي و ملات گچ مي باشد.اين بنا بطور كلي داراي 6 اتاق،2 ايوان و يك راهرو و دو زيرزمين مي باشد.

از ديگر قلعه هاي استان ايلام:قلعه پبر دمي ميمه-قلعه سيس مورموري-قلعه لرغه مورموري-قلعه و محوطه پشته زنجيره-قلعه و و دژ كوه خرمه چرداول-قلعه وازيل-قلعه و كاروانسراي قالوه گلان-قلعه كلك صالح آباد-قلعه كلم-قلعه و حمام تنگ نياز.

هنر كه زبان نگفتني هاي وجود انسان است وقتي وارد عرصه تاريخ وجامعه مي شود گفتني هاي فراوان دارد ، ميراث نهفته فرهنگي بشر ، كارآيي و كار گشايي هاي هنر، زبان گوياي اين حقيقت است .

يكي از كارهايي كه دست به كمك ذهن انجام مي دهد شكستن طلسم بي شكلي ماده است، چراكه هر ماده ي بي شكلي داراي مقاومت است واين مقاومت تنها به نيروي تخيل انسان وقدرت دستهاي او در هم  مي شكند در واقع هنر ارزش ماده را با عمل تعالي مي بخشد ، دوران اين تحول بسيار كند و طولاني بوده است ؛ انسان به تدريج با استفاده از اين مهارتها پيچيده تر ، عميق تر وظريف تر به گذشته ي خود نگريسته  ، و در پيوستگي تاريخ لحظات گذاري زندگي خويش را به نمايش گذاشته ، ماهيت تفكر ، ارزشها ، اعتقادات واحساسات مردم زمانه خود را آشكار ساخته واز ظلمت ها و تباهي ها ويا تلاش وبي قراري هاي دوران خود سخن گفته است واين قصه قدمتي به درازاي تاريخ انسان وعظمتي به اندازه انسان بودن او دارد. در ايران اين سرزمين افسانه هاي كهن ، شعرها ونقش ونگار ها وگنجينه هاي هنري، تنوع وگوناگوني اين آثار كه با عنوان صنايع دستي وهنرهاي مردمي از آنها ياد مي‌شود چنان است كه به حق مي توان هر شاخه از آن را موضوع پژوهش جداگانه اي قرار داد.

اكنون شناخت وباز آفريني اين پيشينه فرهنگي وهنري بعنوان ضرورتي تازه در برابر نسل ما قرار گرفته است ، اين ضرورت از آن ناشي مي شود كه از يك سوبايد در برابر هجوم فرهنگي بيگانگان و تلاش براي يكسان سازي وبي هويتي فرهنگي بر فرهنگ ، هنر ، هويت تاريخي وميراث خود به خوبي تكيه كرد واز سوي ديگر هنرهاي كهن را با شيوه هاي نوين زنده نگه داشت ودر زندگاني امروز وارد كرد ..

صنايع دستي به عنوان مقدس ترين هنر سرزمين ايران ، هنرـ صنعتي است كاربردي واصيل كه ريشه در آداب ، رسوم ، سنت ها ، عادات ودر مجموع در فرهنگ غني وبارور كشورمان دارد .

اين هنر – «صنعت قرنهاي» متمادي است كه براي گروههاي كثيري از مردم ايران زمين كار وشغل ودر آمد ايجاد كرده و نه تنها در زندگي اقتصادي واجتماع بلكه در حيات فرهنگي آنان نيز جايگاه شايسته ووالايي داشته است.

وسعت سرزمين ، تنوع اقليم ، ذوق سليم وفرهنگ دوستي واعتقاد عميق به مباني اخلاقي وديني ومنبع اصلي وحي وخالق همه زيبايي ها باعث شده است كه در جاي جاي اين كشور كهن بتوان به آسان نشان يا نشانه  هايي از صنايع دستي را يافت كه هر يك بازگو كننده ذوق سرشار حكايتگر فرهنگ مردمي معتقد ونشانگر خلاقيت صنعتگري هنرمند وبا اخلاص است .

خطه قهرمان پرور ايلام كه قدمتي به بلنداي تاريخ كهن ايران وسابقه اي درخشان در فرهنگ، هنر وتمدن جهان دارد از دير باز يكي از مراكز مهم توليد صنايع دستي (منجمله زيراندازهاي سنتي ) بوده است واز گذشته هاي دور تا به امروز ، صنعتگران سختكوش و با ذوق ايلامي كوشيده اند تا با توليد زيرا اندازه هايي نظير قالي وگليم ودستبافته هاي ديگر چون احرامي وسياه چادر ونيز آثاري ـ همچون ساخته هاي فلزي وزيور آلات ، انديشه ها وافكار ، ذوق وخلاقيت ودر نهايت ايمان خود به خالق هستي واعتقاد خويشتن به فرهنگ بومي را در قالب محصولي كه در عين زيبايي ـ واجد ارزشهاي كاربردي ومصرفي نيز هست بيان دارند .

صنايع دستي استان ايلام ، عليرغم آنچه گفته شد كمتر موضوع تحقيقي مستقل بوده ودر رابطه با صنايع دستي اين منطقه از كشورمان ، پژوهش هايي كه بتواند بازگو كننده خصوصيات و ويژگيها و جايگاه فرهنگي واقتصاد اين «هنر صنعت » باشد به انجام نرسيده است ولذا بسيار لازم و ضروري مي نمود كه با  عنايت به نقشي كه صنايع دستي در اين استان مي تواند در زمينه تعميق مباني فرهنگي وتوسعه اقتصادي واجتماعي بواسطه توسعه صنعت توريسم ومبادلات فرهنگي داشته باشد مورد بررسي ومعرفي قرار گيرد.

 لازم به ياد آوري است كه برخي از رشته هاي صنايع دستي توسط مديريت صنايع دستي استان جهت پاسخگويي به سلايق مختلف راه اندازي شده وبا توجه به نوپا بودن اين رشته ها در حال حاضر شرايط عرضه رسمي در بازار فروش را ندارند ولي با اين وجود علاقمندان به بازديد وخريد محصولات صنايع دستي مي توانند به نمايشگاه وفروشگاه دائمي صنايع دستي زير نظر مديريت صنايع دستي استان واقع در بلوار مدرس شهر ايلام مراجعه نمايد

معرفي صنايع دستي استان ايلام

استان ايلام فروزان از تمدن ديرپاي سرزمين ايلام باستاني است ؛ اين استان بخشي از عيلام بوده كه در حدود 3000 سال قبل از ميلاد بوجود آمده وتا سال 640 قبل از ميلاد به حيات اجتماعي خود ادامه داده است. ايلام كه در كتيبه هاي بابلي آلامتو يا آلام آمده است به قولي معني كوهستاني يا كشور طلوع آفتاب را مي دهد.

استان ايلام در غرب كشور واقع شده واز شمال به استان كرمانشاه ، از جنوب به خوزستان وكشور عراق ، از شرق به لرستان وقسمتي از خوزستان ، از مغرب به كشور عراق مرتبط است .

زندگي عشيره اي وسنتي در استان ايلام باعث رشد ورونق صنايع دستي مرتبط با‌آن شده است ؛ از ديرباز بافت قالي كردي (قاليچه درشت بافت ) ، سياه چادر ،جاجيم ، گليم ساده ، نمد مالي ، چيغ بافي وگيوه دوزي در استان مرسوم بوده است ؛ امروزه رشته هاي مختلف بومي موجود در استان پس از شناسايي وارزيابي قابليت هاي توسعه آموزشي آن رشته ها با رشته هاي مرتبط وعلاوه بر آن جهت پاسخگويي به سلايق مختلف ، رشته هاي ديگري نظير احرامي بافي ، گليم نقش برجسته ، معرق روي چوب ، منبت چوب، سفال وسراميك ، طراحي روي سفال ، قلمزني روي فلز مس و... در اين استان راه اندازي شده است كه درزير به شرح مهمترين آنها پرداخته مي شود :

1ـ قالي بافي

مواد اوليه بكار رفته در اين گونه زير اندازها عمدتاً ابريشم بوده كه در بيشتر موارد به صورت تمام ابريشم ودرپاره اي از مواقع از كرك وابريشم با هم در بافت فرش استفاده مي شود براي بافت  از دارهاي فلزي عمودي وساير ابزار نظير دفه (دفتين ) ، قيچي ، قلاب وچاقو استفاده مي شود امروزه بخش عمده اي از زير اندازهاي سنتي را فرشهاي  گل ابريشم بارج شماره بالاي 40 وگليم نقش برجشته (بعنوان اصيلترين صنعت دستي  استان ) را تشكيل مي دهد كه از اقبال خوبي نيز در بازارهاي جهان برخوردارند.

فرشهاي توليــــــدي استــــان غالباً قاليـــچه (Cm 140×220) وذرع ونيم (cm 100×150) است كه عمدتاً در شهرستانهاي دره شهر وايوان بافته مي شوند.

گليم نقش برجسته از نظر اصالت وتوليد مهمترين وشاخص ترين صنعت دستي وبومي استان ايلام است كه با توجه به نل چيز بودن سابقه بروز خلاقيت بافندگان چيره دست اين استان در امر بافت گليم  نقش برجسته كه تلفيقي از گليم ساده وگره قالي در متن آن است ،صحنه نمايان پهن دشت گليم است كه بافندگان بارعدهمت دستهايشان باران جبين را بر آن باريده وگلستاني از گلها رويانده اند تا چشمها را نوازش داده وروح را جلا بخشند.

گليم نقش برجسته احياء كننده گليم 8000 ساله مكشوف در آناتولي تركيه (قديمترين گليم ) وقالي 2500 ساله پازيريك ( قديمترين قالي ) است كه تكامل آنها را امروزه با نوآوري حفظ كرده وتواماًُ ترويج مي بخشد . در اين نوع گليم زمينه ، بافت گليم ساده ونقوش آن گره كامل قالي است كه طبيعتاً بعد از بافت ، نقوش آن برجشته تر از زمينه است زندگي عشيره اي وپرورش دام براي تامين معثيت  زندگي مردم منطقه ايلام از دير باز تاكنون موجبات  استفاده از پشم ورشد ورونق صنايع دستي مرتبط با آن خصوصاً گليم ساده را فراهم آورده است آنان پشم مصرف در گليم را از دامهاي خود تامين ودر كارگاهها رنگرزي كوچكي رنگ نموده ودر توليد مورد استفاده قرار داده اند. عشاير به دليل كوچ نشين بودن وحركت هاي مداوم معمولاً از دارهاي افقي كه براحتي جمع شده ودر مناطق اسكان ايل قابل استقرار بوده است استفاده كرده اند . از نظر مصرف نيز قسمت عمده اي از گليم هاي ساده توليد شده توسط زنان جنبه خود مصرفي داشته ودر زندگي روز مره آنان مورد استفاده قرار گرفته است .

بدنبال همين روند خانم بافنده اي به نام سحر چلانگر ساكن روستاي زنجيره (از توابع شهرستان سرابله استان ايلام ) در قسمتي از گليم بافته خود موفق به اجراي نقشي برجسته با استفاده از گره قالي مي شود كه از آن پس زمينه اي براي رشد وترويج گليم نقش برجسته فراهم مي آيد.

آنچه مسلم است اينست كه در ساير مناطق ايران از جمله اراك نيز بافت اينگونه گليم انجام مي شود ولي با اين وجود در همه جا اصالت آن متعلق به ايلام است ؛ چرا كه براي اولين بار بافت آن در ايلام شروع شده است .

از جمله وسايل مورد نياز براي بافت اين نوع گليم مي توان به كارد ، قلاب ، دفتين ودار اشاره كرد كه معمولاً از دارهاي فلزي كه بصورت عمودي نصب مي شوند ، استفاده مي‌شود.

 از جمله طرحها ونقشه هاي مرسوم در گليم نقش برجسته ايلام مي توان به نقش هاي لچك ترنج ، گل فرنگ ، هندسي ، تصويري و... اشاره كرد كه به دليل كاربرد گره قالي در اجراي آنها ، بصورت برجسته بر سطح گليم به چشم مي خورند .

زندگي عشايري اين منطقه وسنخيت اينگونه صنايع با آن مي تواند از جمله عواملي باشد كه به تداوم وترويج اين دستبافته ها كمك كرده است و علاوه برجنبه مصرفي موجبات كاربردهاي تزئين آن را نيز فراهم آورده است ، يكي ديگر از عوامل كه در ارتباط با توسعه وترويج بافت گليم نقش برجسته مي توان برشمرد نوع معيشت بافندگان آن است كه اكثراً زنان را شامل شده وبادريافت دستمزد موفق به گذراندن زندگي روزمره هستند در مجموع مي توان به بحث اشتغال آنان در آن خصوص پرداخت كه به عنوان شغل اصلي يا جانبي منجر به تامين درآمد خانواده ها مي شود .

در حال حاضر بافندگان بسياري به امر بافت گليم نقش برجسته اهتمام ورزيده وبا سعي وتلاش وافر باعث رشد ورونق آن در سطح استان و علاوه بر آن در كل كشور شده اند، بطوريكه عرضه مناسبي در بازار فروش داشته ودارد. بي شك گليم نقش برجسته در اين استان از اهميت شاياني برخوردار است واين مهم كه از جهت فرهنگي مي تواند به عنوان لوحي بازكننده ي نقشمايه هاي اصيل وسنتي اين مرز وبوم به تمام نقاط داخل وخارج از كشور باشد ودر كل اقتصاد منطقه را بهبود بخشد وبه رفع مشكل بيكاري وبالا بردن سطح اشتغال كمك نمايد قابل بررسي است

نمدمالي

بدليل بافت عشايري اين استان وتامين مواد اوليه (پشم ) مورد نياز براي نمدمالي در داخل منطقه ، از رونق خوبي برخوردار است البته بدليل تاثيرات جوي اين حرفه فصلي بوده واز اول تابستان تا ابتداي ماه سوم پاييز به مدت  5 ماه در سال انجام مي گيرد وفرايند توليد شامل تنيدن الياف طي مراحل حلاجي كردن پشم لوله كردن وكوبيدن آن است كه در نهايت منجر به توليد نمد زيراندازه ، كلاه نمدي وپالتونمدي (كينك ) خواهد شد .

 احرامي بافي

يكي از دستبافته هاي داري است كه ماسوره اساس كار آن است وماكو با الياف نخي در داخل آن جاي دارد . در اين نوع بافته از خامه پشمي رنگ رزي شده بعنوان مواد اوليه استفاده مي شود مراحل كلي فرآيند توليد احرام به شرح زير است :

1ـ مرحله ايجاد دهانه كار

2ـ مرحله پودگذاري

3ـ مرحله دفتين زدن

قابل ذكر است با توجه به تعيين شهر مرزي مهران بعنوان مسير ترد زائرين كربلاي معلي اين گونه بافته توانسته بعنوان سجاده ، سوغات ارزنده اي باشد علاوه بر آن از اين «هنر صنعت »كيف وساير محصولات نيز ساخته وپرداخته شده وبه قيمت مناسب به بازار فروش عرضه مي‌شود.

گيوه بافي

كوهستاني بودن منطقه ونياز به پاي افزار راحت و سبك در گذشته انگيزه بافت گيوه را فراهم آورده است اين «هنر ـ صنعت » كه هم اكنون نيز رواج دارد طي سه مرحله زير تهيه مي شود :

1ـ آماده كردن تخت گيوه (آجيده ) ، كه اين كار توسط تخت كش انجام مي شود.

2ـ بافت رويه گيوه (گيوه بافي )، كه معمولاً براي بافت از نخ پنبه اي وابريشم استفاده مي‌ود.

3ـ دوختن رويه گيوه به تخت گيوه كه اين كار توسط فردگيوه دوز انجام مي شود .

امروزه از تكنيك بافت گيوه نمونه صندلهاي زيبايي با طرح ورنگ متنوع ساخته وپرداخته شده وباقيمت مناسب به بازار عرضه مي شود .جالب اينكه در زندگي آپارتماني نيز به عنوان روفــرشي مورد استفاده قرار مي گيرد .

معرق روي چوب

با توجه به مستعد بودن زمينه رشد اين «هنر ـ صنعت » در استان وبراي پاسخگويي به سلايق مختلف طرح معرق روي چوب از چند سال پيش تا كنون در اين استان راه اندازي شده ودر بيشتر مناطق اين مرز وبوم از رونق خوبي برخوردار است.

ابزار كار مورد نياز براي اين رشته علاوه بر ميز مجهز به وردست شامل كمان اره ، اره مويي، مته دستي يا برقي بوده كه از مواد اوليه اي نظير تخته سه لايه وچوبهاي رنگي ودرپاره اي از موارد از تلفيق چوب وفلز استفاده مي شود كه در نهايت كار انجام شده پوليستر مي شود .

اين «هنر ـ صنعت » داراي كاربردهاي مصرفي وتزئيني فراواني است ؛ تابلوهاي معرق با طرح هاي ظريف ، تابلواشعار ، آيات قرآن، تصاوير ، انواع روميزي ودرپاره اي از موارد ساخته وسايل سرگرمي نظير شطرنج وتخته نزد ، تزئين قلمدان ودكوراسيون منازل ، آرم ادارات بصورت تابلو نصب در محل تريبون و ... از جمله مواردي است كه با استفاده از تكنك معرق تهيه وتوليد مي شود وچون در همين استان تهيه مي شود با نازلترين قيمت به بازار فروش عرضه مي شود.

بافت سياه چادر :

در اصطلاح محلي به آن دوار (davar) گفته مي شود كه معمولاً توسط زنان عشاير استان وبا استفاده از موي بز بافته مي شود .

از جمله ويژگيهاي سياه چادر مي توان به خواص فيزيولوژيكي موي بز اشاره كرد كه برخلاف بقيه مواد در گرما منقبض ودر سرما منبسط مي شود  واين به كاربرد ممتاز آن در سياه چادر كمك كرده تا در تابستان منافذ سياه چادر باز شده وهواي سياه چادر خنك شود ودر زمستان منافذ آن بسته شده تا از ورود سرما و باران جلوگيري شود.

چيغ (چيت )بافي

از جمله متعلقات سياه چادر است كه در اطراف آن زده مي شود. چيغ با استفاده از الياف گياهي (ني ) وهمچنين موي بز و در پاره اي مواقع با استفاده از نخ پشمي رنگي بافته مي شود. ضمناً نقوش در جيغ ، به سبب ماهيت بافت آن بصورت هندسي است. ناگفته نماند در كاربردهاي امروزي ازآن مي توان بعنوان پارتيشن در خانه هاي آپارتماني استفاده كرد .

جاجيم بافي :

جاجيم بافته اي از پشم تابيده رنگي است كه اغلب بافتي خشن دارد ؛ درمنطقه ايلام عموماً از الياف لطيف پشمي دربافت جاجيم استفاده شده كه بعنوان رختخواب پيچ كاربرد دارد. در اكثر خانواده هاي ايلامي از اين نوع دستبافته ها براي پيچيدن يك دست رختخواب اضافي (جهت مهمان ) استفاده مي شود.

لازم به ذكر است كه در گذشته هاي نه چندان دور از اين بسته هاي رختخواب كه در كنار ديوار پيچيده مي شده به عنوان تكيه گاهي مناسب براي مهيمان مورد استفاده قرار مي گرفته است. علاوه بر اين به دليل تنوع رنگي جاجيمها. اتاق مهمانخانه زيبايي خاصي پيدا مي كرده است چنانكه از گفته هاي جاجيم بافان منطقه بر مي آيد حاكي از آن است كه هنر جاجيم بافي از ديرباز در منطقه ايلام رواج داشته است.

سفالگري

«هنر ـ صنعتي » پر پيشينه در تاريخ هنر ايران است كه با استفاده از مواد اوليه نظير گل رس تهيه وتوليد مي شود.

اين گونه فرآورده ها با تكنيك ساده دستي وكار با چرخ سفالگري ساخته وپرداخته  مي‌شوند كه مدت 3 سال (از سال 80 ) است كه در استان ايلام رواج خوبي يافته است .

محصولات سفالي داراي كاربردهاي مصرفي وتزئين هستند وبا استفاده از اين تكنيك فرمهاي مختلف از جمله كوزه ، كاسه ، بشقاب ، گلدان ، لوح هاي نقش برجسته وانواع مجسمه هاي سفال ساخته وپرداخته مي شود. ناگفته نماند كه در بيشتر موارد فرم هاي سفالي پس از تهيه وپخت در كوره نقاشي مي شوند.

قلمزني روي مس

هنر تراش ، نقر ، ايجاد وانتقال طرحها ونقشهاي سنتي بر فلز در اثرضربات چكش بر قلم هاي مختلف را قلمزني مي گويند در اين هنر ، پس از تهيه زير ساخت كه در ايلام بيشتر از جنس فلز مس است ، طرح را روي بدنه كار مي كشند وبا ضربات چكش كه برروي قلم فرود مي آيد طرح بربدنه نقش مي بندد.

 با استفاده از اين تكنيك فرم هاي مختلف حجمي وپلاك  با نقش و نگارهاي اصيل وامروزي قلمزني شده وبا ارزش افزوده بالا ارائه مي شود.

ساخت سازهاي سنتي (سه تار )

در طول دوران مختلف انسان بنا به محيط زندگي و اعتقاداتي كه داشته سازهاي متعددي را ابداع نموده است . سه تار ساز ايراني  مي باشد كه برگرفته از ساز تنبور است كه قديمترين سازي بوده كه بشر ابداع نموده است . سه تار از دسته سازهاي رشته اي مقيد مي باشد و با انگشت اشاره دست راست نواخته مي شود.

اين ساز داراي سه قسمت اصلي كاسه ، صفحه ودسته مي باشد. كاسه وصفحه  از جنس توت ودسته از جنس گردو مي باشد و ساخت آن مدت 3 سال (از سال 1380) است كه در ايلام رواج يافته است و با توجه به گرايش  علاقمندان بسياري به نوازندگي اين ساز ، ساخت آن از رونق خوبي برخوردار بوده و با قيمت مناسبي به بازار فروش عرضه مي شود.

                                          تالاب ها:

 تالاب سياب دريوش:

اين تالاب در جنوب غربي بخش ملكشاهي واقع شده است . مساحت آن در حدود چهار (4) هكتار وارتفاع آن 2740 متر از سطح دريا هاي آزاد ميباشد. حداقل درجه حرارت در اين تالاب 14 درجه سانتي گراد ومتوسط بارندگي ساليانه آن بيش از 600 ميليمتر است.تالاب فوق الذكر داراي آب دايمي و شكل آن دايره اي ميباشد. به دليل قرار گيري در ناحيه كوهستاني  جزو منطقه سردسيري و ييلاقي استان محسوب ميشود.

 تالاب زمزم:

تالاب زمزم در 74 كيلومتري شرق شهر ايلام واقع گرديده است. مساحت آن در حدود يك هكتار و ارتفاع آن ازسطح درياهاي آزاد 675 متر است. آب آن به صورت چشمه بوده و داراي آب دايمي است. پوشش گياهي اطراف آن چشم انداز زيبايي را بوجود آورده و زيستگاه بسيار مناسبي براي حيات وحش فراهم نموده است.

 تالاب چكر:

درغرب شهرستان ايلام ودر منطقه بولي  و در ناحيه چكر تالاب زيباي چكر قرار دارد. مساحت آن در حدود 3 هكتار و ارتفاع آن 600 متر است. عمق آن در حدود 5/2 متر است . اين تالاب در منطقه گرمسيري قرار دارد ولي آب آن دايمي است .عمق آن بستگي به ميزان بارش در طول سال دارد. منبع آب آن نزولات جوي  و چند چشمه جوشان ميباشد .متوسط دماي آن 24 درجه سانتي گراد است. نيزارهاي اطراف آن به همراه طبيعت بكر زيباي اطاف آن واقعا دلنشين است.

دشت ها:

دراين استان دشت هاي كم وسعتي وجود دارند كه مهم ترين آنها دشت هاي ايلام،شيروان چرداول و هليلان است . دراين مناطق به علت دسترسي به آب هاي سطحي ، شهركهاي آباديهايي با تراكم بالاي جمعيت وجود دارد .دشت هاي ديگر منطقه عبارت اند از : صالح آباد ، مهران ، محسن آباد ، نصيريان ، دهلران ، موسيان و دشت عباس كه از  نوع دشت هاي آبرفتي و رسوبي كنار رودخانه هستند . اغلب اين دشت ها ، خاك رسي با ضخامت زياد دارند .

در هر فصل دشتيهاي استان با توجه به موقعيت جغرافيايي آن دراري مناظر دل انگيزي ميشوند بخصوص دشتهاي واقع در مناطق گرمسيري استان كه در اواخر زمستان و اوايا بهار با طبيعت بسيار ديدني خود جذاب جمعيت بسياري است.