وقعيت جغرافيايي وزيست محيطي :

شهرستان زاهدان با وسعت 36581 كيلو متر مربع داراي سه شهر زاهدان (به عنوان مركز استان و بلوچستان) مير جاوه و نصرت آباد  چهار بخش مركزي  مير جاوه _ نصرت آباد _ كورين _ 8دهستان و 1012 رو ستا در شمال استان قرار دارد .

از شمال به شهرستان زابل و كوير لوت از شرق به كشور پاكستان  از غرب به استان كرمان واز جنوب به شهرستان خاش محدود مي شود . جمعيت شهرستان زاهدان تا پايان سال 84 (675282) نفر بوده و اكثر مردم اين شهر با توجه به قوميت هايي كه در آن ساكن شده اند از نژاد آريايي هستند و به زبانها و گويش هاي فارسي _ سيستاني _ بلوچي _ كرماني _يزدي و خراساني سخن مي گويند . مسافت زاهدان تا تهران 1494 كيلو متر است واز سطح دريا 1385 متر ارتفاع دارد .

هواي زاهدان گرم و خشك بوده و در روزهاي تابستان  هوا بسيار گرم و در شب ها حرارت به نحو محسوسي كاهش مي يابد .بادهايي كه به طرف زاهدان به حركت در مي آيند از طرف جنوب غربي به شمال شرقي است و بادهاي 120روزه سيستان نيز به طور غير مستقيم در كاهش دماي شهر زاهدان تاثير دارند .

به ندرت در اين شهر برف مي بارد . شهر زاهدان داراي موقعيت ممتاز جغرافيايي است و در مسير تردد

بين المللي پاكستان و هندوستان _خراان و كرمان قرار دارد .

از جمله كوه هاي زاهدان مي توان به كوه اشتران با ارتفاع 3012 متر انجير دان و جيكو با ارتفاع 2255متر و پير خان با ارتفاع 2221متر اشاره نمود . كوه ملك سياه نيز يكي ديگر از كوه هاي زاهدان است . شهر زاهدان را ارتفاعاتدر بر گرفته و به صورت گودالي ديده مي شود .

رود خانه هاي مير جاوه ‌‌‌‌‌‌‌‍.لار .اومار . كچه و لاديز از مهمترين رود خانه هاي زاهدان و آب مورد نياز اين شهر از طريق چاه قنات .چشمه ها .رود خانه ها و چاه نيمه هاي سيستان تامين ميگزدد .

مهمترين محصولات كشاورزي زاهدان گندم . جو .نباتات .علوفه . ذرت دانه اي و علوفه اي .سبزيجات و محصولات جاليزي و باغي مي باشد .

پيشينه تاريخي

 زاهدان در قديم دزد اب مي گفتند .اين شهر كه كوه ها ان را احاطه كرده اند قدمتي 85ساله بيشتر ندارد . سال خورده گان دزداب را به خوبي مي شناسند كه در برخي نقاط اب به صورت چشمه بيرون امده و در قدري انسوتر در زمين فرو رفته و به همين دليل دزداب خوانده شده است . در گذشته اي دور زندگي در اين منطقه در درون قلعه اي كوچك در كوه هاي شمال شهر زاهدان جريان داشته و مردم در حوالي قلعه به كار كشاوري و تجارت مشغول بوده اند و از اين طرق امرار معاش مي كردند . كار گران را آهن يعني هندي ها اولين پايه گذاران شهر در اين منطقه بوده اند .معماري خاص هندي از طريق وارد ايران شد .

در سال 1302 هجري شمسي كابينه دستور به اباداني شهر داده و در سال 1309 هجري شمسي بنا به پيشنهاد تيمسار جهانباني نام شهر به زاهدان تغيير يافت . هرچند نقشه اوليه شهر زاهدان توسط يك مهندس از شهر كويته پاكستان طراحي گرديد ولي معماران ايراني بافت كلي شهر را براساس معماري شهر هاي تاريخي مطابق با اقليم منطقه اجرا كردند . امروزه زاهدان با جمعيتي بيش از 600هزار نفر با دانشگاه هاي بزرگ دولتي . ازاد  . پيام مور . علوم قراني و حوزه علميه امام صادق (ع) به عنوان يك شهر دانشگاهي  وفرهنگي شناخته مي شود .

اقوام و اداب رسوم  

در ميان ساكنان شهر زاهدان كسي را نمي توان يافت كه به حق زاهدان را وطن خود بداند .زاهدان شهر چند دروازه ايست كه به دليل مهاجرت پذيري تا كنون فرهنگي يك دست نيافته است .دين و مذهب مهمترين عامل

اتحاد و همدلي مردم زاهدان است . وجود اقوام و اديان و مذاهب اسلامي مختلف در شهر انرا به الگويي نمادين براي ديگر شهرها در ايران و كشور هاي ديگر تبديل كرده است  . علت توجه دشمنان اسلام و انقلاب

به استان سيستان و بلوچستان و خصوصا شهر زاهدان براي ايجاد تفرقه و سوء استفاده و در گيري هاي قومي

و قبيله اي ومذهبي هم همين نكته اساسي است . از جمله مراسم مذهبي كه هر سال در زاهدان چشمگير است عزا داري مردم در ايام محرم و صفر و شهادت ديكر ائمه اطهار (ع) است . اين عزاداران اقلب از اقوام سيستاني .يزدي . خراساني و كرماني و ترك و افغان  مي با شند .

خوراك :

از انواع خواكي هاي بومي مي توان به شيلانج . شير مال . كهلي . كباب تنورچه . ابگوشت . كشك زرد . كشك سفيد . تجگي . قليفي . كلوچه و ......... اشاره كرد.

اثار تاريخي :

خانه ابوي ( كار گاه هنر هاي سنتي زاهدان ) :

زمان احداث ان هم زمان با شكل گيري هسته اوليه شهر است و توسط استاد محمد علي محمودي در سال 1311هجري شمسي ساخته شده و مالك ان شخصي به نام ابو ي بوده اين بنا در حال حاضر در تملك ميراث فرهنگي است .

منزل قديمي شمس :

منزل شخص اقاي شمسي  نيز يكي از نمونه هاي معماري سبك يزدي در بافت اوليه شهر زاهدان مي باشد كه داراي فضاهاي معماري سنتي همچون هشتي . حمام . مطبخ . رواقي . با طاق نما هاي هلالي شكل مجموعه اي از اتاق ها و انبار ها با مصالح عمده خشت و گل در جرز ها و آجر درنما با طاق ضربدر مي باشد .

دبستان ايت الله طالقاني :  

اين بنا در سالهاي 1314تا 1318 هجري شمسي ساخته شده است . از خصو صيات بارز اين بنا رواق هاي زيبا و سقف هاي گنبدي و تزئينات آجري است .

ساختمان دادگستري :

ساختمان قديم دادگستري زاهدان از جمله بنا هاي اوليه شهر زاهدان است كه در طبقه ساخته شده است . از اين ساختمان زماني به عنوان مركز تثبيت غله استان و پس لز ان به عنوان ساختمان دادگستري استفاده مي شده است .

تلگراف خانه حرمك :

اين اثر در روستا حرمك از توابع بخش مركزي در 55كيلو متري شمال زاهدان واقع شده است و از جمله ساختمان هايست كه در اوايل حكومت پهلوي اول به عنوان تلگراف خانه در اين روستا ساخته شده است .

حسينيه يزدي ها :

همزمان با شكل گيري نوين شهري زاهدان در سال 1310 هجري شمسي يزدي ها كه اصلي ترين مهاجران اوليه ان بودند مبادرت به احداث مجموعه اي از ساختمان هاي اداري .مذهبي و شخصي نمودند كه حسينيه يزدي ها واقع در بافت قديم شهر زاهدان يكي از انها است .

مجموعه امير توكل كامبوزيا :

در اوايل دوره پهلوي اول با تبعيد فردي به نام امير توكل كامبو زيا به دزداب قديم وي در محلي كه اكنون به نام كلاته وي ناميده مي شود اقامت گزيد از انجايي كه وي فردي تحصيل كرده اي  و فرهيخته اي بوده بلا فلصله شروع  به ساخت مجموعه اي از سازه هاي معماري به عنوان منزل ، كتابخانه شخصي ، حمام محل نگهداري دام و غيره نمود .

ساختمان قديمي پست زاهدان

اين اثر از جمله ساختمان هاي اداري است كه در اوايل سلسله پهاوي و به منظور انجام مراسلات پستي به سال 1311 هجري شنسي توسط دولت بنا گرديده است . در حال حاضر مرمت اين بنا براي ايجاد موزه پست با همكاري اداره كل پست استان در حال پيگيري است .

كاروان سراي نصرت آباد

در مسير زاهدان به بم قرار داشته و معماري بنا به دوران صوفيه تعلق دارد از خصوصيات بارز آن قرينه سازي و چهار ايواني بودن آن است . در عصر صوفيه از سازه هاي معماري تحت عنوان كاروان سرا ، رباط ،  ميل در مناطق بياباني حد فاصل شهرهاي بزرگ ساخته شده كه كاروان سراي نصرت آباد يكي از انهاست . اين كاروان سرا در سه كيلو متري شمال غربي نصرت آباد واقع  شده است پلان آن تقريبا به صورت مربع بوده است كه در هر راس ان يك برج نگهباني با قطر حدود 4/5 متر قرار دارد .ورودي اين بنا در مركز جبهه جنوبي قرار گرفته كه مستقيما به حياط مركزي منتهي مي گردد .در پيرامون حياط مركزي مجموعه از فضاهاي معماري همهنند اتاق هاي استراحت مسافران و محل هاي نگهداري احشام و چهار پايان و تيمار انها ساخته شده است .

پست مير جاوه

همزمان با احداث شبكه راه آهن از كويته به زاهدان نقطه مرزي ميل 72 به يكي از مبادي اصلي ورودي مسافر و ترانزيت كالا در شرق كشور مبدل گشت و اين امر موجب شكل گيري شهر مير جاوه و مجموعهاي از ساختمانهاي اداري ،مسكوني و انتظامي و خدمات ديگر گرديد . كه ساختمان پست مير جاوه يكي از انهاست ، اين ساختمان به سبكمعماري خانه هاي چوبي با سقف شيرواني براي انجام مراسلات پستي در خيابان فرخي سيستاني و همجوار با ساختمان شهرباني ساخته شده است .

راه آهن مير جاوه

اين بنا و مجموعه سازه هاي مرتبط با آن سنگ پايه بناي شهر مير جاوه و زاهدان است . كه در حاشيه خيابان فر خي ميرجاوه واقع شده است .

شهرباني مير جاوه

پس از شروع به كار خط راه آهن كويته ، زاهدان در نقطه مشترك دو كشور ايران و پاكستان شهر مير جاوه شكل گرفته و به تدريج با احداث مجموعهاي از ساختمان ها ي اداري و دولتي وشخصي رشد يافته و گسترش مي يابد به منظور حفظ نظم و امنيت شهر نوپاي ميرجاوه اين مركز پليس شهري راه اندازي گرديد .

هفتاد ملا

در حاشيه شرقي روستاي روپس و در 20 كيلو متري روستاي تمين واقع شده است . در دامنه ارتفاعات  مشرف بر روستا يك تو رفتگي وجود دارد كه در پناه ان يك نمونه از گورستان هاي منحصر به فرد دوران اسلامي بنام گورستان هفتاد ملا قرار گرفته است .اين گورستان با حدود 50 متر مربع مساحت ، شامل مجموعه اي از صورت قبر هاي پنج طبقه مصطبه اي شكل پلكاني با ديواري مخوف و سوراخ دار عمود بر روي انها مي باشد . اين قربستان به (دوره اسلامي ميانه ) تعلق دارد .

قلعه تپه لاديز

قلعه لاديز در كنار سفلي و در 17 كيلو متري جنوب غرب مير جاوه و در مسير مير جاوه به تمين قرار گرفته است . ويژگي هاي اين اثر استفاده از سنگ هاي درشت براي پي بندي بنا و ساختن ديوار هاي خشتي روي اين پي هاي سنگي مي باشد . از ديگر جاذبه هاي طبيعي اين شهرستان رود خانه لاديز ، غار لاديز ، ابشار لاديز ، باغ جون آباد را مي توان نام برد .

معماري صخره اي روستا تمين

معماري صخره اي تمين منحصر بوده و فقط در چند جاي ايران چنين معماري ديده مي شود علاوه بر معماري ، تمين داراي طبيعت زيبا و بكر همچون روستا هاي اطراف مشهد و شانديز سرسبزي و خرمي خاص و آب وهواي منحصر به فرد ي دارد . از جمله روستا هاي داراي بافت تاريخي و هدف گردشگري استان است .

آثار فرهنگي  :

موزه بزرگ منطقه اي جنوب شرق كشور :

اين موزه با زير بنا ئي به مساحت 11000 هزار متر مربع در حال تاسيس است در اين موزه آثاري در زمينه هاي باستان شناسي ، مردم شناسي و هنر هاي سنتي جنوب شرق كشور به نمايش گذاشته خواهد شد .

موزه شهدا :

اين موزه در گلزار شهدا قرار دارد و مجموعه از آثار شهيدان پر افتخار جنگ تحميلي رابه نمايش گذاشته است .

جاذبه هاي طبيعي

تمين:

دهستان تمين واقع در 65 كيلو متري جنوب غربي شهر مير جاوه يكي از مناطق بسيار زيبا است كه در قسمت شمالي قله تفتان قرار دارد . آب و هواي روستا تمين در تابستان ها خنك و در زمستانها سرد مي باشد ،ميوه هاي مختلفي در اين روستا به عمل مي آيد از جمله انجير ، عناب ،سيب ، انگور ، توت ، عمده كار مردم روستا كشاورزي مي باشد . اين روستا به سه قسمت تقسيم مي شود كه عبارتند از 1_تمين بالا 2_تمين مركزي 3_ تمين پايين كه اين محله ها در فاصله 300 كيلو متري از هم قرار دارند .

چشمه آب معدني :

چشمه آب معدني موسي در تمين بالا تنها منبع تامين آب روستا مي باشد . اين چشمه زيبا از دل صخره اي عظيم مي جوشد و چشم انداز زيبايي را به وجود آورده است . از خصوصيات بارز اين چشمه دارا بودن املاح معدني مفيد و درجه حرارت آن مي باشد كه در زمستان گرم و در تابستان خنك ميباشد .

غار لاديز :

غار  لاديز يكي از جلوه هاي طبيعي و بسيار زيباي استان در فاصله 100 كيلو متري شهرستان زاهدان و در 10 كيلو متري شهر مير جاوه قرار دارد اين منطقه داراي آبشار و چشم انداز هاي زيبا با پوشش گياهي غالب گز مي باشد كه در گذشته اهالي منطقه از آن به عنوان يك قنات طبيعي استفاده مي كردند . در حال حاضر با توجه به كيفيت خوب و بالاي آب غار لاديز مورد استفاده شرب و كشاورزي اهالي ساكنين لاديز ميرجاوه مي باشد