مشخصات كلي منطقه

شهرستان چابهار با مساحتي حدود 24729 كيلومتر مربع در منتها اليه جنوب شرقي ايران در كنار آبهاي گرم عمان واقع شده است . اين شهرستان از شمال به شهرستان هاي ايرانشهر و نيكشهر از جنوب به درياي عمان از شرق به پكستان و از غرب به استان هاي كرمان و هرمز گان محدود است . اين شهرستان داراي سه بخش مركزي ، دشتياري و پلان است كه از لحاظ آب و هوايي با توجه به وضعيت جغرافيايي شهرستان تحت تاثير جريان هاي متعددي امنند سيستم (مونسون ) ( باد هاي فصلي ) شبه قاره هند ، جبهه هاي استوايي و مركز كم فشار و جبهه هاي غربي با منشا مديترانه اي قرار دارد .

شرايط اقليمي :

شهرستان چابهار در تقسيم بندي بزرگتر جزو سرزمين بلوچستان به حساب مي ايد ، سرزمين بلوچستان از جنوبي ترين مناطق ايران يعني نزديكترين قسمت هاي كشور به خط استوا است از گرمترين مناطق ايران به شمار مي رود . آب و هواي نواحي مختلف بلوچستان با توجه به ارتفاع و موقعيت جغرافيايي و فاصله نواحي با دريا متفاوت است . تضاد و تنوع آب و هواي آن جالب و شگفت انگيز مي باشد شهرستان چابهار و بندر تيس به دليل قرار گرفتن در كنار درياي عمان جزو نواحي ساحلي محسوب شده و داراي آب و هواي گرم و مرطوب مي باشد

.

بادهاي محلي:

در شهرستان چابهار به علت وزش باد هاي موسمي هند ( جهت باد در تابستان بيشتر از جنوب است ) گاه پيشروي مراكز كم شار و جبهه استوايي از اقيانوس هند به درياي مكران طوفانهاي شديدي را به ويژه در اين دريا و ساحل ان سبب ميشود . همچنين وجود منطقه كم فشار تابستاني در جنوب فلات ايران وزش بادهاي شمال غربي را در بعد از ظهر ها باعث مي شود باد هاي محلي شهرستان چابهار عبارتند از :

1_ گوات شمال 2_ گوات گاهر 3_ گوريچ 4_ براتي 5_ كوش 6_ واكاتي 7_ سهلي 8_ چليم    .

پيشينه تاريخي

شهرستان چابهار در ناحيه مكران بلوچستان قرار دارد . مكران و ناحيه ساحلي جنوب شرقي ايران در روزگار مادها به ويژه سلطنت استياك و يا اشتوويگو (585_550 ق.م ) يكي از ساتراپيهاي استان هاي شرق آن دولت بوده و به نام سرزمين پاريكانيان و جشيان آسيايي از ان ياد شده است . (ا. م دياكونوف .تاريخ ماد ص 320 و 383) سرزمين مكران از جمله شهرستان چابهار در دوران هخامنشي جز ساتراپي چهاردهم اين سلسله بوده است وسعت قلمرو هخامنشي از سوي مشرق تا دره رود خانه سند ادامه داشته كه پس از حمله عرب ها به ايران و زوال سلسله سا سا نيان در سال 24 ه.ق عمر بن خطاب ، خليفه دوم،سهيل بن عدي و عبد الله بن عتيان را براي تصرف كرمان و مكران اعزام داشت بيشتر كرمانيها و مكرانيها دادن جزيه ا پذيرفتند و گروهي نيز مسلمان شدند .

اما از سابقه شهر نشيني و نحوه پيدايش شهر چابهار اطلاع دقيقي در دست نيست با مطالعه و پژوهش دقيق تاريخي مي توان تا حدودي به اين زمان دست يافت . براساس شواهد موجود ، اين شهر بندري پس از متروكه شدن بندر تاريخي تيس نام و اعتبار گرفته است . چابهار از دير باز به دليل داشتن موقعيت خاص استراتژيك و شرايط مناسب بندري مورد توجه بود و اين خصوصيات ان باعث گرديد كه پاي بيگانگان و قدرت هاي استعماري به اين شهر بندري مهم باز شود اين مسئله علاوه بر اقدامات استعماري از سوي بيگانگان باعث بر هم زدن بسياري از تعاملات فرهنگي اجتماعي چابهار شده است تحولي عظيم كه در دوره هاي گذشته در حوزه اقتصاد و تجارت چابهار  و استان رخ داد پيدايش منطقه آزاد تجاري صنعتي چابهار به عنوان محور توسعه استان مي باشد .

پوشش گياهي

پوشش گياهي شهرستان چابهار عليرغم بارندگي كم نسبتا انبوه مي باشد و از تنوع خاصي بر خو دار

است .

تنها ناحيه اي از ايران است كه مي توان در ان به راحتي و در شرايط طبيعي همانند جزاير سوماترا كائوچو و به مانند سر زمين هند درختان موز ، خربزه درختي (پاپايا ) انبه ،انجير هندي و بسياري از گياهان گرمسيري را به عمل آورد . به طور كلي در كنار مسيلها رود ها و دامنه ارتفاعات به علت وجود  رطوبت بيشتر و درجه حرارت كمتر جنگلها و نباتات طبيعي متنوع و متراكم تري وجود دارد . در كنار رود خانه هاي اين ناحيه علاوه بر چند گونه گز ، درختچه هاي كوچكي از خانواده نخل به نام داز وجود دارد كه نفش اكو لو ژيك مهمي را در جلو گيري از سرعت سيلاب ها تغذيه جانوران و اقتصاد محل بر عهده دارد .   

علاوه بر گونه هاي فوق درختچه هاي ديگري مانند اشوارك و خر زهره در كنار رود خانه ها به فراواني                     ميرويند .در ناحيه ساحلي خليج گواتر به ويژه درخور باهو و در نزديكي محلي كه رود خانه باهو كلات به درياي مكران (درياي عمان ) ميريزد جنگل مانگرو بسيار زيبا و قابل توجهي از گونه حرا وجود دارد . مهمترين درختان شهرستان چابهار كه نوع غالب و مشخص گياهان اين ناحيه را تشكيل مي دهند عبارتند از : كنار ، كهور ، استبرق (كرك ) انجير معابد ، چش ، حرا مسواك و .....

گونه هاي جانوري

وجود پرندگاني چون فلامينگو و پليكان زيبايي وصف نا پذيري به سواحل درياي چابهار ميدهد علاوه بر اين صيد و صيادي انواع ابزيان و صدور انها به خارج از كشور نقش موثري در اقتصاد ملي دارد .

ماهيان خوراكي : حلوا ، سفيد ، قبا ، هامور ، ساردين ، شير ماهي ، سارم ، سر خو ، سنگر ، شوريده و...

ماهيان غير خوراكي : ماهي مركب و نيمه ، اره ماهي ، سفره ماهي و ... كه داراي ارزش صنعتي مي باشد و در صنايع توليد پودر ماهي از انها استفاده مي شود .

سخت پوستان:  شاه ميگو ، ميگو ، خرچنگ ، صدف،  ستاره دريايي و ....

منابع ابي

ابهاي سطحي : رود خانه با هوكلات ، رود خانه كاجو ، رود خانه بي چند ، رودخانه نيكشهر ، رود خانه بنت و رايچ ، رود خانه نسپران ، رودخانه سورك ، رودخانه ساريچ  .

ابهاي زير زميني : پير سهراب ، كهير ، نگور ، دار تيس ، تيس كوپان ، هوتك  .

مردم شناسي و فرهنگ عامه

جمعيت شهرستان چابهار 220000 نفر است كه اكثر انها بلوچ هستند و اهل تسنن .

الف ) اعياد و جشن ها

در اين منطقه عيد ها و جشن هاي عمومي در اعياد مذهبي و ملي خلاصه مي شود بلوچ ها به اعياد مذهبي بيشتر از ساير اعياد اهميت مي دهند  انها عيد قربان و عيد فطر را به ويژه بسيار با شكوه برگزار مي كنند و به مدت 3روز به ديد و بازديد هم رفته و در جشن و سرور به سر مي برند .

ب) پوشاك

مردان بلوچ لباسي ساده و بلند به همراه دستاري كه عموما سفيد است برتن دارند رنگ لباس بلوچ هاي حوزه مكران و شهرستان چابهار نسبت به بلوچ هاي منطقه سرحد ( شمال استان )      روشن تر مي باشد .

پوشاك زنان و دختران از زيبايي خاصي بر خوردار است در دوخت و تزئين لباس هاي زنانه از هنر منحصر به فرد سوزن دوزي و پريوار دوزي بلوچ استفاده مي شود كه هنر سوزن دوزي روي پيش بند ، سر آستين ، جيب بلند در جلو و همچنين حاشيه پايين لباس و شلوار خود نمايي مي كند . دستار زنان بلوچ رو سري  مستطيل شكلي است كه توسط هنر بلوچي و پريوار دوزي تزيين مي شود و انچه زيبايي البسه زنان بلوچ را كامل مي كند زيور آلاتي از طلا و جواهر است كه ساخت انها نيز يكي از هنر هاي سنتي و اصيل منطقه است

غذا ها و نان هاي محلي

غذا ها : بتو ماش ، شودوده ، بتو هواري ، ماشينگ ، پاكگين ماهيك ، كورك ، گلو هك ، ناروش ، كيش ، دلگ ، در گويش محلي به نان نگن گفته مي شود و شامل انواع ذيل است :

1_تيني  :نان هاي كه بر روي صفحه فلزي (تابه آهني )پخته مي شوند و عبارتند از :

تين موشي ، تيني رو غني ، دك ،سي سرك ،ست پوري ، رتي

2_گجري سنت يا نان تنوري : حميري ، جويه نان ، تاپگي ،

3_ نان مخصوص عشاير : پناريك ، پوراني

4_ نان ذرت : شلو ، رحتو ، شلو ، تيموش ، بكد

آلات موسيقي

1_ سرور يا قيچك 2_ رباب از سازهاي مضرابي است . 3_ تمبورگ يا سه تار

4_سورنا : در مراسم عروسي همراهي دهل مي باشد . 5_ دهل بزرگ  6_ تمبرك : دهل كوچكتري است كه كنار دهل بزرگ سورنا را همراهي مي كند . 7_ دهلك : دهل دو طرفه كوچك و بلندي است

8_ دهل بزرگ ليوا : دهل رحماني بزرگ و حجيمي است كه تنها در مراسم رقص ليوا از ان استفاده مي شود .

9_ دهل مگرمان : طبل بلند يك طرفه است در قديم براي خبر رساني استفاده مي شد 10_ نل : قلم _ ني

11_ سما يا دف 12_ بينجو

صنايع دستي

سوزن دوزي ، سكه دوزي ( سامان ) ، حصير بافي ، ساخت ابزار و الات موسيقي و صنايع دستي دريايي

آثار تاريخي

قلعه تاريخي تيس ( معروف به قلعه پرتغالي ها )

در بخش مركزي ، 5 كيلو متري شمال غربي چابهار مشرف بر روستا و خليج تيس در حد فاصل ارتفاعات كوه هاي پيل بند و شهباز بند در روستا بندري تيس بر روي تپه  سنگي مرتفع قرار گرفته است .

اين بندر كوچك در دوره تاريخي هخامنشي و ساسا ني تا دوره اسلامي به طور مستمر شاهد وقوع حوادث

تاريخي اين بخش از نوار ساحلي كشورمان بوده است . در عصر صفويه ( قرن دهم هجري ) همزمان با توسعه و نفوذ دريايي ، كشور هاي استعمار گري همچون پرتغال اكثر نوار ساحلي و جزاير جنوب كشور در بخش هاي درياي عمان و خليج فارس به صورت پايگاه هاي نفوذ اين دولت استعماري در ايران در امده كه قلعه پرتغالي هاي تيس هم يكي از انها مي باشد .اين قلعه بر فراز تپه اي مرتفع و مشرف بر روستا و خليج تيس با مصالح تخته سنگ هاي ماسه اي ،آهكي و ملاط گچ و آهك ساخته شده است .

معماري اين قلعه شامل يك حياط در مركز و مجموعه اي از اتاق ها و سازه هاي معماري در پيرامون ان مي باشد . بخش اعظم قسمت فوقاني قلعه از بين رفته است پوشش سقف ان طاق ضربي مي باشد . بخش مركزي ضلع غربي فضاي داخلي قلعه در دو طبقه اجرا شده است كه بر فراز ان يك برج ديده باني به ارتفاع 15 متر وجود داشته كه علاوه بر ديده باني در مواقع طوفان به عنوان چراغ دريايي عمل نموده و وظيفه هدايت كشتي ها را عهده دار بوده است .

غارهاي بان مسيتي

موقعيت جغرافيايي : بخش مركزي 9 كيلو متري شمال غربي چابهار روستاي تيس در دامنه كوه شهباز بند ،يك غار طبيعي و دو غار مصنوعي در كنار هم قرار دارند از اين مجموعه غارها در محل به نام بان مسيتي ياد مي كنند . غار اول طبيعي تا حدودي نيم دايره است و با استفاده از روش تراشكاري داخل غار و دهانه ان توسعه پيدا كرده است يك غار مصنوعي مت راست غار طبيعي به فاصله هفت قدم قرار دارد كه آثار تراش به خوبي در آن آشكار است دهانه ان هشتاد سانتي متر ارتفاع دارد و سقف ان كوتاه است و اكنون به علت خرابي يك آدم متوسط به زحمت در ان بطور خميده مي تواند بايستد  اين غار در انتها مسدود است و احتمال دارد حفره ها يا روزنه هاي طبيعي يا مصنوعي در قسمت انهناي خلفي كوه اين غار را به غار سوم وصل كرده باشد و يا به چاه هاي زير زميني كه محلي براي دفن اجساد در معابد قديمي است برساند ظاهرا اين غار ها جزو يك واحد تاسيساتي ساختماني بوده و به منزله حجره ها و توقفگاهها ، معبد يا پرستش گاهي بوده است . از سطح زمين تا ورود به دهانه غار ،پلكاني وجود داشته است كه آثار ان باقي است .

ساختمان قديمي تلگرافخانه چابهار

اين ساختمان در بافت جنوبي شهر چابهار در حاشيه شرقي خيابان مولوي روبروي مهمان سراي كشتيراني واقع  شده است بنا در اواخر حكومت قاجاريه توسط پرتغالي ها احداث گرديده و داراي مالكيت دولتي است . اين بنا از قديمي ترين ساختمان هاي سنگي موجود در شهر چابهار است با توجه به كتيبه سنگي موجود در قسمت جلوي اختمان ساخت ان به سال 1869 ميلادي برابر با 1248 هجري شمسي در زمان نفوذ پرتغالي ها بر مي گردد ساختمان با هدف تلگراف خانه احداث شده و به اين نام معروف بوده است با گذشت زمان اداره پست در ان استقرار افته است .

 اين بنا داراي معماري مختص مناطق گرمسيري يعني همان وجود رواق هاي هلالي دور تا دور است . استفاده از سنگ هاي رسوبي ماسه اي ساحلي در اندازه هاي مختلف از ويژگي هاي ديگر اين بنا است .

جاذبه هاي مذهبي و تاريخي

مقبره سيد غلام رسول : آرامگاه سيد محمد مشهور به سيد غلامرسول كه همواره زيارتگاه مسلمانان هند ومردم اين منطقه بوده است ، در حاشيه ضلع شرقي خليج چابهار قرار دارد كه قدمت ان به سال 465 هجري قمري مي رسد . آرامگاه در ضلع غربي حياط بر روي صفحه اي به ارتفاع يك متر بنا شده است .

احتمالا نماي دور تا دور داخل آرامگاه داراي نقاشي هايي بوده است با توجه به پلان نما مي توان گفت كه اين آرامگاه در عهد سلجوقي بر پا شده و در دوره صفوي نيز طرح هاي نقاشي بر روي ديوار ها افزوده شده است در نماي خارجي مقبره و چهار گوشه زيارتگاه چهار مناره كوتاه قرار دارد و نيم دايره هاي از گچ به رنگ سفيد بين اين مناره ها را پر مي كند گنبد از داخل نيز نواري از تزئينات هندسي و گياهي است . كه

با رنگ هاي زرد ،قرمز ، ابي وسفيد به صورت گل و گياه و ستاره ديده مي شود . بالاي چهار طاقي بنا ، چهار نور گير قرار دارد كه قسمتي از نور داخل مقبره را تامين مي كند ورودي آرامگاه در ضلع غربي و محراب ان در ضلع جنوبي قرار گرفته . در ضلع غربي طاق نمايي با تزئينات مقرنس ديده مي شود كه داخل ان عبارت ( لا اله الا ا....) ( يا محمد ) ( يا علي ) را بر روي نقش گل ها طرح اندازي كرده است در نماي ضلع شمالي ، روبه روي محراب نيز طاق نما هايي با تزئينات مقرنس ديده مي شود كه محل نذر و روشن كردن شمع است .

قدم گاه خضر

بخش مركزي ،در جنوب غربي چابهار در محلي به نام سپوزه واقع گرديده است خواجه خضر از مشايخ مورد احترام بلوچها مي باشد او مقبره اي ندارد زيرا مردم بر اين باورند كه خضر زنده و پاسدار لنج ها و قايق هايشان است . در گذشته مراسم خاصي در اين قدمگاه برگزار مي شد  ، مردم قرباني ، خرما و يا حلوا به مكان مورد نظر مي آوردند و ميان افراد تقسيم مي كردند  .

جاذبه هاي طبيعي

كوه هاي منياتوري ، تپه هاي مريخي

اين كوه ها يكي از پديده هاي ژئو مور فو لوژي منطقه است كه در هيچ كجاي ايران به چشم نمي خورد اين كوهها كه در امتداد ساحل از منطقه كچو تا نزديكي خليج گواتر به سمت مشرق كشيده شده چشم اندازي سحر انگيز و بديع آفريده است .

اكو سيستم  جنگل هاي دريايي

با نزديك شدن به سواحل دريا ي جنوب ، مانند بسياري از مناطق ديگر انچه نظر هر بيننده اي را به خود جلب  مي كند نوعي فورمو لاسيون گياهي است كه به صوت نيمه شناور بين ساحل و دريا كشيده شده است اين درختزار هاي دريايي را در نوار باريكي از پناهگاه هاي ساحلي بين كمترين و بيشترين حد ا اب دريا كه با تغييرات جزرو مدي در سواحل مناطق گرم و حاره هاي در ميان خورها لانگونها و زواياي مناسب در مصب رودخانه ها مي توان ديد . اين جنگل هاي غرق آبي با موقعيت ويژه خود به جنگل هاي جزر و مدي يا جنگلهاي باتلاقي نيز موسوم هستند نام عمومي ديگر انها جنگلهاي مانگرو است . در هنگام مد تنها تاج درختها بالاتر از سطح آب شور دريا ديده مي شود و بقيه اندام هاي درختان در زير آب از ديده پنهان است 

و فقط در زمان جزر دريا مي توان قسمت هاي زير تاج ، ساقه و ريشه هاي تنفسي اين درختان را مشاهده كرد . اين جنگلها به نام درختزار هاي ساحلي ، جنگلهاي جزرو مدي و جنگلهاي هميشه سبز ساحلي نيز توصيف كرد جنگلهاي حراي ايران در نوار ساحلي خليج فارس و درياي عمان آخرين حد پراكنش جنگلهاي مانگرو در جنوب غربي آسيا بشمار ميروند . اين جنگلها از يك يا گاهي دو گونه مانگروتشكيل شده و فراوان ترين گونه حرا باشد .

جنگلهاي حراي استان سيستان و بلوچستان در خليج گواتر با وسعت 200 هكتار در منتهي اليه جنوب شرق كشور در محدوده سياسي شهرستان چابهار و در فاصله 150 كيلو متري شرق چابهار قرار دارد . اين مكان زيبا همراه باخور باهو به عنوان بيستمين تالاب بين المللي كشور در فهرست كنوانسيون رامسر به ثبت رسيده است .  هر چند جنگل هاي حرا توده خالص و يكدستي هستند و هيچ گونه تنوع گياهي در انها مشاهده نمي شود ولي در مقابل از تنوع جانوري بسيار بالايي برخوردارند و اين تنوع قبل از هر چيز به خاطر موقعيت گذر گاهي يا اكو توني انهاست اين جنگلها حد مشترك دريا وخشكي است وحفاظت از انها در همه دنيا به عنوا ن  زيستگاهها با ارزش و حساس بويژه از منظر گردشگري مورد تاكيد قرار گرفته است .

جنگلهاي مانگرو حاصل خيز بوده و از نظر تنوع زيستي يكي از كانون هاي مهم به شمار مي روند  برخي از مهمترين كاركرد هاي اين جنگلها عبارتند از : حفاظت از آب سنگهاي مرجاني و تامين زيستگاه آبزيان ، پرندگان و ديگر جانوران ، همچنين اين اكو سيستم را عامل تعيين كننده در پايداري سواحل در مقابل فرسايش امواج سهمگين دريا مي دانند .

سواحل دريا ي عمان

در كناره هاي دريايي عمان صخره هاي بزرگي در اثر پيشروي آب دريا و فرسايش سنگهاي رسوبي به وجود امده كه چشم اندازي زيبا را خلق كرده است اين بخش از سواحل را بخصوص به هنگام غروب مي توان به عنوان يكي از ديدني ترين سواحل جنوبي ايران نام برد چرا كه ديواره هاي صخره اي و مناظر دلنشين كه در برخي جاها خزه ها وديگر روئيدنيها ي سبز فام دريايي ان را زينت بخشيده اند مانند آكواريمي

 طبيعي با انواع ماهي ها ي رنگين بيننده را به شگفتي وا مي دارد .