از پيشينه تربت حيدريه در اعصار قبل از اسلام و دوره تاريخي آگاهي چنداني وجود ندارد، اما شواهد و آثار برجاي مانده مويد اين مسئله است كه ولايت زاوه بخشي از خراسان مياني محسوب مي شده و از جمله مناطق آباد و پر رونق بوده، روزگاري نيز جزء ولايت اشكانيان به شمار مي آمده است. مولف فتوح البلدان فتح زاوه را در حدود سال 28-29 هجري بدست عبدالله بن عامر در زمان خلافت عثمان ذكر كرده است. گويا زاوه در قرن 3 هجري و همچنين در اوايل سده هفتم هجري نيز از شهرهاي تابع نيشابور به شمار مي آمده كه در برابر فتنه مغول مقاومت دليرانه اي كردند. اين ناحيه در عصر تيموري نيز از توابع هرات شمرده مي شده و در اواخر همين دوران است كه به جاي زاوه نام تربت به سبب وجود آرامگاه عارف بزرگ سده ششم هجري قطب الدين حيدر بر آن نهاده شد. تربت حيدريه در عصر صفوي به علت موقعيت و ارتباط با مراكز همجوار و اقماري و همچنين استقرار در مسير جاده هرات نقش حساس و مهمي را براي حكمرانان صفوي ايفا كرده است و پس از اين دوران در اندك مدتي قلعه اي محكم و استوار به دست خان قرايي از رجال عصر قاجار پيرامون شهر ايجاد شد.