فصل اول:

بررسي جغرافيايي و منابع طبيعي شهرستان جوانرود

1)    موقعيت جغرافيايي

شهرستان جوانرود در شمال غربي استان كرمانشاه واقع شده است كه از شمال و شرق به شهرستان روانسر، از حنوب به شهرستان دالاهو و از غرب با شهرستان ثلاث بابا جاني و كشور عراق هم مرز است. شهرستان جوانرود در عرض جغرافيايي 34درجه و طول جغرافيايي 46 درجه قرارداشته و ارتفاع آن از سطح دريا 1280 متر است مي باشد. همچنين مساحت شهرستان 772 كيلومتر مربع مي باشد.

2)   تعداد روستاها و بخشهاي شهرستان براساس سرشماري سال 1385 :

3)  آب و هوا:

آب وهواي منطقه جوانرود معتدل كوهستاني مي باشد، وزش جريانهاي مرطوب غربي و نزولات جوي مناسب و وجود ارتفاعات و كوههاي بلند سرتاسر منطقه را پوشانيده است. هوا درتابستان معتدل و در زمستان سرد است، سرماي هوا معمولاٌ از آذرماه شروع شده و تا پايان اسفند ماه ادامه دارد ريزشهاي جوي در منطقه جوانرود فراوان و در مناطق مرتفع بصورت برف مي باشد و هرچه از كوهستان به طرف دشت مي رويم از اعتدال هوا كاسته مي شود به طوري كه مناطق غربي و جنوب شرقي جوانرود به طور محسوس گرمتراز ديگر نواحي مي باشند. در شهرستان جوانرود سه باد مهم ديده مي شود: بادهاي غربي، بادشمال و باد زلان.

4)  پوشش جنگلي وگياهي و وضعيت اراضي منطقه:

به علت نزول باران كافي در منطقه جوانرود پوشش گياهي خودرو بسيار فراوان مي باشد كه مهمترين آنها جنگلها، مراتع و پوشش گياهي گسترده كوهستاني و كوهپايه اي مي باشد. جنگلها و بيشه هاي منطقه جوانرود شامل درختان بلوط، مازوج، ونوشك، زالزالك وحشي، امرود(گلاب كوهي)، بادام كوهي، آلبالوي كوهي، گون، انجيركوهي و درخت بيد مي باشد. درنواحي كوهستاني و هموار منطقه انواع گياهان خوراكي و دارويي مي رويد كه به زبان كردي مي توان به : توله كه، وله ره، پرنه، خوژه، كاشمه، كلاقن، پبتز وحشي، شنگ، قازياخه، ريواس، سوره بنه، پيچك و از گياهان خوشبو ودارويي مي توان به: وره كرمه ر، به رزه لنگ، شه وبو و چنور اشاره كرد.

وضعيت اراضي منطقه جوانرود براساس آمارگيري سال 1385(هكتار):

5)   رودها:

شهرستان جوانرود داراي رودخانه هاي فصلي و دائمي زيادي بوده كه مهمترين آنها آب سفيدبرگ و رود ليله مي باشد. كليه رودخانه هاي شهرستان جزء حوزه آبريز خارجي محسوب شده چرا همه آنها نهايتاٌ از كشور خارج و به رودخانه دجله مي ريزند.

الف)آب سفيد برگ:

اين رودخانه از كوههاي جنوب شرقي پاوه سرچشمه مي گيرد يكي از شاخه هاي آن آب خلفيه از رودخانه هاي جاري در شهرستان پاوه است كه در روستاي نوخاص در دهستان منصورآقايي با ريزابه هاي شرقي مخلوط شده و به نام سفيد برگ به دهستان شروينه شهرستان جوانرود وارد مي شود اين رودخانه از دره شمالي كوه گرده برگير عبور كرده بطرف غرب روان شده و در دهستان شروينه از كنار روستاي سفيدبرگ مي گذرد و نهايتاٌ در شمال غربي روستاي سرخه بان پايين به رودخانه ليله مي ريزد.

ب) رود ليله:

رود ليله از دامنه شمالي كوه بند گاز در دهستان دولت آباد سرچشمه گرفته و روبه شمال از كنار روستاهاي پشت تنگ شاينگان، ده رش و سياران از روستاهاي دهستانهاي دولت آباد و بازان گذشته وارد دهستان شروينه شده پس از سيراب ساختن روستاهاي ده توت و شروينه سرانجام در شمال باختري روستاهاي سرخه بان سفلي با آب سفيدبرگ در مي آيد سپس بطرف شمال غربي روان شده وارد دهستان كلاش مي گردد.

6)   كوهها:

شهرستان جوانرود در ناحيه اي كوهستاني واقع شده و داراي كوهها و ارتفاعات متعددي مي باشد.  كوههاي سرملكشاه، كشه كوه و ماموكران در اين شهرستان و در دهستانهاي شروينه و بازان وجود دارد. كوه سرملكشاه در دهستان شروينه در جنوب روستاي هانولان با ارتفاع 2397 متر از سطح دريا كه رود ليله از دامنه شمالي آن مي گذرد قرار دارد. اين كوه از جنوب به كوه سياه با ارتفاع 2540 متر متصل مي شود. كشه كوه كه از شرق به كوه سياه متصل مي شود داراي ارتفاع 2540 متر از سطح دريا بوده و به عنوان يكي از سرچشمه هاي رود ليله به شمار مي رود. كوه ماموكران نيز كه در شمال به كوه سياه متصل مي گردد در دهستان بازان در غرب روستاي سراب برده زنجير واقع شده و ارتفاع آن به 2050 متر از سطح دريا مي رسد. از ديگركوههاي اين منطقه كوه كانيكن در شمال اين مجموعه در دهستان بازان در 16 كيلومتري جنوب غربي جوانرود و غرب سياران نهراب به ارتفاع 2086 متر از سطح دريا واقع شده كه از جنوب به كوه كان دزدان در اين دهستان و در 17 كيلومتري جنوب غربي جوانرود و غرب روستاي نهراب با ارتفاع 2010 متر از سطح دريا قرار داشته كه از جنوب شرقي به كوه بندگاز مي پيوندد.

7)  راههاي ارتباطي:

شهرستان جوانرود از سمت شرق از طريق يك راه آسفالته با كانون شهري كرمانشاه با فاصله 87 كيلومتر و از سمت غرب نيز به شرستان ثلاث باباجاني در ارتباط است. لازم به ذكر است فاصله هوايي كانون شهري جوانرود تا تهران 456 كيلومتر است. درجدول ذيل فاصله اين شهرستان با شهرستانهاي استان درج گرديده است.

اسلام آباد

8)  اماكن تاريخي:

الف) قلعه چنگيزخان: قلعه اي است در شمال شهر و مشرف بر هلانيه كه از روزگاران استيلاي مغول بازمانده ومركز فرماندهي سپاهيان مغول در اين منطقه بوده است.

ب) قلعه آلاني ونقاره خان: روبروي تپه چنگيزخان و در قسمت شرقي پارك هلانيه قراردارد.

ج) برج جوانرود: به آن قلعه ي كهن نيز گفته مي شود و هم اكنون مسجد جامع جديد جوانرود روي آن ساخته شده است.

د) قلعه دوان: به آن باني توان نيز مي گويند كه در سه كيلومتري جوانرود در مسير جاده جوانرود-روانسر در پشت روستاي صفي آباد قراردارد. بنا به روايتي اين قلعه در وقت خود داراي 60 دكان و كوچه وبازار بوده است.

خ) تپه صفي الدين خان: در روستاي صفي آباد در 2 كيلومتري شهر در جاده جوانرود – روانسر واقع است.

9) اماكن ديدني وتفريحي:

الف) غاركاوات: اين غار در 15 كيلومتري جوانرود واقع شده واولين غارآبي آسيا است كه تفريحگاه سران جوانرود بوده و هم اكنون نيز در جذب توريست و گردشگران خارجي و داخلي نقش بسزايي دارد. بخشي از آب شرب جوانرود نيز از آنجا تأمين مي شود.

ب) زيبا پارك هلانيه: در شمال شهر جوانرود واقع شده است.

ج) سفيدبرگ: در شمال غربي و در 15 كيلومتري جوانرود واقع شده است در اين محل استخر پرورش ماهي قزل آلا احداث شده كه در جذب مهمانان به اين شهرستان موثر مي باشد.

د) سراب سرود: در مسير جاده جوانرود-روانسر در 8 كيلومتري شهر جوانرود قراردارد داراي رودي پر آب و گواراست و مل تفريح مردم جوانرود و مهمانان مي باشد، در اين مسير درختان انبوهي وجود دارد كه محلي زيبا جهت استراحت مهمانان مي باشد.

خ) سراب بالاخاني ومسير شروينه: اين مسير نيز محل تفرجگاه ساكنان جوانرود مي باشد كه داراي باغات فراواني است، عده اي از مردم جوانرود اوقات فراغت خود را در اين مسير مي گذرانند. سراب بالاخاني نيز در قسمت غربي شروينه قرارگرفته كه محلي جذاب و ديدني مي باشد.  

فصل دوم:

ويژگيهاي انساني، بررسي تاريخي ومشاهير شهرستان جوانرود

1)    جمعيت:

الف) جمعيت شهرستان جوانرود براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن درسال 1385:

ب) جمعيت شهرستان به تفكيك شهري و روستايي:

 2)   پوشش مردم جوانرود:

مردم جوانرود لباسهاي سنتي پيشينيان خود را حفظ كرده و هنوز آنها را مي پوشند. پوشش مردان اين منطقه چوخه و رانك مي باشد كه معمولاٌ پشمي و نخي است و روي آن شال مي بندند. در اين منطقه از كلاش هورامي در فصول گرم استفاده مي كنند. اكثر مردان جوانرود كلاه نخي بر سرنهاده و دستمال ابريشمي دور آن مي بندند كه به آن (كلاودزمال) مي گويند. زنان جوانرود در پوشيدن لباس رنگارنگ و زيبا زبانزد مي باشند. آنها روي پيراهن بلندشان سخمه اي پوشيده و روي آن نيز كوا و سلته به تن مي كنند. زنان اين منطقه اغلب (فس و لچك) به سر مي كنند و به وسيله يك رشته مهره هاي طلايي كه به آن (زيرچناكه ) مي گويند كلاه را نگه مي دارند. براي زيبايي بيشتر دور سرهم چتفه و گولنگ مي بندند كه از نوار پهني با منگوله هاي بزرگ و كوچك تشكيل شده و حجاب كامل آنها را تشكيل مي دهند.

3) اقتصاد جوانرود:

درآمد مردم شهرستان عمدتاٌ از راه كشاورزي و دامداري به دست مي آيد. مردم شهرستان جوانرود به دليل درصد بالاي بيكاري از وضعيت اقتصادي خوبي برخوردار نبودند كه با پيگيري مسئولين وقت در سال 1375 مرز شيخ صله در ثلاث باباجاني باباجاني فعال شد كه تأثير به سزايي در رونق اقتصادي مردم شهرستان گذاشت تا جايي كه در جوانرود بازاري موسوم به بازارچه در سيل بند جنوبي شكل گرفت كه بيكاري زيادي را مشغول به فعاليت نمود. اين بازارچه تقريباٌ تمامي بازارهاي سطح استان را تحت تأثير قرارداد و هرساله پذيراي مهمانان زيادي از تمام نقاط كشور است.

3)  جوانرود وعلت نامگذاري آن:

شهر جوانرود به هفت قلعه و قلعه جوانرود مشهور است و داراي چند محله معروف به اسامي : هلانيه ، زمين شهري ، گرگه چال ، عه مه له ، باباجاني ، سنجابي و قرگه كه مقر حاكم نشينان محل بوده است ، در كتاب كردستان ، نوشته شيخ محمد مردوخ آمده است كه قلعه هاي شهر را امان الله خان والي كردستان در سال 1224 هـ . ق بنا نهاده است ، اصل قلعه در جاي مرتفعي واقع شده بود كه تقريباً 20 متر و نيم از سطح آبادي بوده است .

در اين قلعه ها امارات عاليه بنا شده بود . آبي را از كوهستان مشرف به آنجا ، بداخل قلعه آورده بودند و استخر هاي بزرگي ساخته بودند كه از اين استخرها ، آب به ميان قلعه برده و حوض هاي متعددي دردرون قلعه ساخته شده بود  كه پر از آب مي شد و در اطراف قلعه ، باغهايي كه داراي درختان زيادي بوده وجود داشته است .

قلعه مذكور از بي مبالاتي حكام آن روز رو به نابودي نهاده است . متاسفانه بقيه   قلعه ها در اثر جنگ ها يي كه در شهر اتفاق افتاده از بين رفته است و بيشترين خسارات در زمان جنگ گريش خان در سال 1342 هـ . ق بر قلعه ها وارد شده است .

علت نامگذاري اين ديار به معاني گوناگون شرح داده شده است . كه اولاً شهر را قلعه جوان + رو مي خوانند و به اين معني كه قلعه هايي در اطراف شهر ساخته بودند و تعداد آن ها هفت تا قلعه بوده كه به هفت قلعه مشهور بوده است . قلعه اول كه به قلعه كهن مشهور بوده و هم اكنون نيز به عنوان برج در ميان جوانرودي ها معروف است دومين برج به برج تازه معروف بوده است . سوم قلعه كه بر روي تپه نقار خان ساخته بودند . چهارم قلعه هم كه در شهر جوانرود شروع به احداث آن كرده بودند نيمه كاره رها كرده و آن را به اتمام نرسانيده بودند پنجم قلعه در شهر پاوه بوده است . ششم قلعه را بر روي قلعه هاي تركه ساخته بودند ولي هفتم قلعه كسي به ياد ندارد و بعضي هم مي گويند در اطراف مزران يا زمكان ساخته اند .دوم اينكه جوانرود از كلمه جوان+ رو تشكيل شده است كه جوان به معني جواني و جوانان و رو به معني گريان و زاري . چون در آن جوانرود بيشتر در مركز جنگ قرار داشته و جوانان زيادي را از دست مي داده به اين اسم خوانده شده است .

4)  گوشه اي از سابقه تاريخي جوانرود:

سابقه تاريخي اين شهر به سال ها قبل بر مي گردد و حتي در زمان خليفه دوم حضرت عمر بن خطاب (رض)در تاريخ از جوانرود و پاوه اسم برده شده است . در صورتي كه شهرستان فعلي پاوه يكي از روستا هاي تحت نفوذ حاكمان جوانرود بوده است در بيشتر كتاب هاي تاريخ آمده كه در سال 81 هجري سپاه عرب در زمان حضرت عمر بن خطاب به سر پرستي امام حسن و عبد اله بن عمر و ابي عبيده انصاري و چند نفر ديگر از سرداران اسلام عازم ايران مي شوند . امام حسن و خذيفه يماني و قثم بن عباس بن عبدالمطلب بالشكري مركب از چند هزار سوارپياده به همدان و كرمانشاه مي روند و نيز عبداله بن عمر هم از جوانرود گذشته و به پاوه و اورامان رهسپار مي شود و تا لب سيروان پيش مي رود .. در سال 1303هـ .ش گريش خان ارمني در يكي دو نبرد با سواران سردار رشيد فاتح گرديد و روانسر را پشت سر گذاشت و با اردوي دولتي در جوانرود مستقر گرديد . اين استقرار آغازين نيروي نظامي رژيم در منطقه بود كه به تدريج ساير مراكز چون پاوه- نوسود و دولت آباد را در بر گرفت.گريش خان بدون توجه به تعصب ديني مردم جوانرود ، به تصور اينكه با تحميل قدرت نظامي مي تواند كار ها را از پيش ببرد در منطقه به شكار خوك و استعمال مشروبات الكلي مي پرداخت و بتدريج ارتكاب عمل حرام را از شكارگاه به پادگان جوانرود كشانيد و اين بر اهالي و سران بسيار سنگين آمد.

بالاخره در اسفند 1346هـ .ق تفنگ چيان جوانرود پادگان قلعه جوانرود را محاصره كردند ، درگيري آغاز شد و گريش و نظاميان تحت امر او پنج روز مقاومت كردند و در روز ششم گريش خان به سبب فشار مهاجمين با لباس مبدل از پادگان گريخت و نظاميان با بر افراشتن پرچم سفيد تسليم شدند. لازم به ذكر است در آغاز جنگ اورامي ها به ياري تفنگچيان جوانرودي مي آمدند .

در سال 1327 نيرو هاي نظامي به جوانرود حمله كردند . اين اولين رويارويي مستقيم عشاير جوانرود ، با قواي نظامي بود كه به جنگ جوارود معروف است . عدم اجراي دستور خلع سلاح از سوي جوانرودي ها و استمالت فرماندهان را دلالت بر ناتواني دولت مركزي مي دانستند و از سوي ديگر فشار حكومت نظامي در تحويل اسلحه بدون تامين امنيت منطقه يا ايجاد يا ايجاد تسهيلات رفاهي براي اهالي ،كمبود آذوقه و نداشتن زراعت مناسب ، موجب عكس العمل مردم جوانرود و بي اعتنايي به مساله خلع سلاح گرديد مامورين دولتي از اختلاف و كينه عشاير قلخاني نسبت به جوانرودي ها استفاده و افراد مسلح طوايف سنجابي ، الهيار خاني ،گوران و ولدبيگي را با ستون هاي عملياتي نظامي بسيج كرده و براي سركوبي عشاير جوانرود در اواخر ماه تير 1327 هـ .ش مطابق اواسط رمضان 1367ق از مسير سنجابي و دولت آباد اعزام نمودند .

نيروي دولتي و عشاير ، بر تپه هاي مرتفع پشت روستا هاي كلي و تركپان ، جوانرود را هدف توپ و خمپاره قرار دادند و هواپيما هاي نظامي به حمايت از نيرو هاي اعزامي وارد عمل شدند و روستاهاي جوانرود را بمباران كردند . تفنگچيان جوانرود مقابله كردند. نادر بيگ رستمي برادر محمد بيگ وكيل عبد الرحمن بيگ ايناخي و محمد شمشيري در روز چهارده رمضان 1327ش كشته شدند.

يكي از محله هاي مشهور شهر جوانرود هلانيه است . هلانيه جايي است در جوانرود كه پادشاه روم هنگام جنگ و لشكر كشي به ايران اين مكان را به تصرف خود در آورده است و در آن مسكن گزيده است . لفظ هلانيه از اسم مادر پادشاه روم بوده است كه اين اسم تا اين موقع دستخوش تغيير نشده است